Ad Valvas 1972-1973 - pagina 169

AD VALVAS - 8 MAART 1973

5

Voer voor psychologen

Het 'Couperin'-orgel in de aula

BOEKENBAL:

OVER ORGELS EN OVER HET ORGEL VAN DE V.U.

Volgens vele bronnen is h e t orgel in 264 voor Christus uitgevonden door Ktesibios uit Alexandrie. V a n d a a r uit heeft h e t instrmnent in de twee eeuw voor Chr. zyn weg gevonden n a a r h e t muziekleven van de Griekse cultuur. I n de eerste eeuw voor Chr. werden er reeds orgelwedstryden gehouden, zoals blijkt uit een inscriptie in de tempel van Apollo te Delphi. Hierin wordt vermeld d a t de virtuose organist Antipatros de p r y s won in de twee dagen durende wedstrijd. Vanuit Griekenland is h e t orgel in de romeinse cultuur geïntroduceerd. Zo heeft Cicero h e t in.'jtrument tijdens zijn reis door Griekenland leren kennen en waarderen (79-77 v. Chr.). De Romeinse keizer Nero (37-68 n a Chr.) werd zelf een enthousiast bespeler van h e t orgel, hiertoe geïnspireerd door de filosoof en dichter Seneca. Het orgel werd aanvankelijk slechts gehoord in palelzen en in de huizen van de voornamen. L a ter werd h e t ook gebruikt om bijeenkomsten in de openlucht op te luisteren, zoals gladiatorengevechten en overwinningsfeesten. Plinlus (23-79 n a Chr.) schreef in zijn werk over natuurlijke historie d a t het orgel ook gebruikt werd om dolfijnen tot dartele sprongen te Inspireren. Na de ondergang van h e t westromeinse rijk en gedurende de volksverhuizingen in de 5e en 6e eeuw n a Chr. geraakten h e t orgel en de orgelcultuur geheel in h e t vergeetboek. I n h e t oostromeinse rijk en in de Arabische cultuur bleef h e t instrument echter in hoog aanzien staan. I n de 8e eeuw kwam het orgel opnieuw vanuit h e t Middenoosten n a a r de west-europese landen. I n 757 gaf de Bizantynse keizer Constanbinus namelijk een orgel a a n P e pijn de Korte ten geschenke om h e m voor zich te winnen. Vanaf die tijd won h e t orgel weer t e r rein in West-Europa. Er was echter nog geen sprake van een kerkelijk gebruik van het instrument. Eerst in de 10e eeuw werden er in sommige kloosters orgels ingevoerd. D e kerkelijke autoriteiten zagen deze ontwikkeling met argusogen aan. Eerst in

De dispositie van h e t orgel Grand orgue: 1 montre 8' 2 prestanfc 4' 3 doublette 2' 4 fourniture 4 r 5 cymbale 3 r 6 trompette 8' 7 clairon 4' 8 voix h u m a l n e 8' 9 bourdon 16 » 10 bourdon 8' 11 n ü t e 4' 12 n a s a r d 2§ 13 grosse tierce 3è 14 tierce IJ 15 dessus de cornet 5 r Positif: 16 prestant 4' 17 doublette 2' 18 fourniture 3 r 19 cymbale 2 r 20 bourdon 8" 21 nasard 2S' 22 tierce U 23 larigot 14 24 cromonie 8'

de 14e eeuw kwam h e t orgel als kerkelijk instrument geleidelijk a a n In ere. Omstreeks 1300 stonden er i n de meeste grote s t a d s kerken en in kloosterkapellen orgels. Deze ontwikkeling betekende een krachtige stimulans voor de orgelbouw. Tussen 1300 en 1500 zijn talrijke ontdekkingen gedaan, die h e t orgel tot de koning van de muziekinstrumenten deed uitgroeien. Hiertoe behoren: de uitvinding van h e t wellenbord, h e t verlaten van de starre mensuren, de o n t wikkeling van h e t pedaalklavier en vooral ook de verdeling v a n de registers over meerdere klavieren. I n de renaissance werd deze o n t wikkeling voltooid. I n de Barok is de kroon op de ontwikkeling gezet, m a a r in feite heeft deze cultuurperiode geen principieel nieuwe elementen a a n h e t orgel t o e gevoegd. De ontwikkeling verliep overigens in verschillende landen niet op dezelfde wijze. I n F r a n k rijk is de orgelbouw reeds in de renaissance eigen wegen gegaan, die duidelijk afwijken van de Noordduitse en Italiaanse ontwikkelingen.

VERLOEDERING DER DECADENTIE Foto Erwin

een orgel van h e t klassieke franse type in h a a r aula te doen bouwen. Het ontwerp is gemaakt door de franse orgelbouwer J. C. Koenlg in samenwerking met de a d viseurs prof. ir. F . C. S t a m en drs. E. Kooiman. De Nederlandse orgelmakers Fonteyn Gaal bouwden de laden, h e t regeerwerk en de orgelkast. H e t pijpwerk is geleverd door de orgelmaker Koenig, die ook de intonatie zal verzorgen. Het orgelfront werd ontworpen in samenwerking met de architecten Ch. Nielsen en B . Poel. Wanneer dit orgel klaar is zal h e t ook in ons land mogelijk zijn om de klassieke franse orgelmuziek weer volledig tot h a a r recht t e doen komen. De commissie die h e t orgel zal beheren heeft reeds vele plannen om dit doel t e verwezenlijken. F. C. STAM

Vrijdag 23 februari werd de bloem der Nederlandse letterkunde verwacht op h e t studentencentrum Uilenstede. Reeds in voorgaande Jaren was gebleken dat de animo van de 'echte' schrijvers tanende was. Daarom h a d men gekozen voor een andere opzet: het studentencentrum i.p.v. Krasnapolsky en dit keer alleen m a a r jazz-

I n de Barok kreeg h e t Franse orgel een geheel eigen karakter. I n principe was h e t een tweeklaviers instrument. Een hoofdwerk (grand orgue) en een rugwerk (positif) vormden de kern. Het pedaal werd alleen bij speciale composities gebruiki en h a d d a a r om een beperkt a a n t a l registers (vrijwel altijd 8-voets registers). De hier geschetste kern werd a a n gevuld met een derde en een vierde klavier, resD. het 'récit' en h e t 'echo'. Dit waren onvolledige klavieren. De baskant werd slechts voor een gedeelte gebruikt. Bü sommige orgels uit die tijd werd de baskant in h e t geheel niet gebruikt en spraken deze klavieren dus vanaf de middelste C. Deze onvolledige klavieren waren a l leen voor solistische doeleinden of echo-effecten bedoeld. De dispositie van dit orgeltype wijkt sterk af van de Noord- en Zuidduitse barokorgels. De Franse orgelcomponisten t u s sen 1600 en 1800 schreven h u n muziek voor dit orgeltype en de daarby behorende dispositie. De band tussen deze composities en de dispositie van de orgels was zo sterk, d a t deze werken niet of nauwelijks op een andere orgeltype tot h u n recht k u n n e n komen. Helaas is in de 19e eeuw h e t grootste deel van de klassieke franse orgels ten offer gevallen a a n "oehoefte om h e t orgel a a n te passen a a n het karakter van h e t symphonie-orkest. De franse orgelbouwer CavaUlé-CoU heeft deze nieuwe richting tot grote bloei gebrach»,.

Bécit: 2f cornet 5 r 26 trompette r

Het is te betreure i dat hy er geen enkel bezwaar in zag om vele klassieke instrumenten, waarvoor hij weinig waardermg had, op te offeren a a n de veranderde smaak. Zo heeft hi) één van de grootste m o n u m e n t e n van de klassieke franse orgelcultuur, het Clicquotorgel in de St. Sulpice te Parijs, geheel ten gronde gericht. Hetzelfde deed hij ' n verschillende andere grote kerken in Parijs en daarbuiten Gelukkig zijn er in Poitiers en in Souvigny nog vrij gaaf gebleven lUassieke franse orgels te beluisteren Intussen zijn er enkele orgels weer in oude s t a a t terugj^ebracht, zodat wij van fen herleving van de klassieke franse orgelkxmst k u n n e n spreken.

Echo: 27 flüte ä cheminée 8' 28 flüte 4' 29 cornet 3 r 30 trompette 8' Pedale: 31 flüte 8* 32 flüte 4' 33 flüte 2' 34 trompette 8" 35 clairon 4' tirasse t r e m b l a n t douK t r e m b l a n t fort

De franse orgelbouwer J. C. Koenig heeft er zich op toegelegd o m de oude orgelklank weer in nieuwe InstrumentDn te doen klinken. Hy oriënteert zich hierbij op de gegevens, die de Benediktijner monnik Dom Bédos in 1762 heeft vastgelegd in een uitvoerig boek: l'art du factevu- d'Orgue. In Nederland is er tot op heden geen enkel orgel van dit type. D e ze lacune wordt t h a n s c^gevuld. De Vrije Universiteit heeft op voorstel van een daarto» ingestelde commissie h e t besluit genomen

Verheven

miiziek. Helaas h e t mocht niet baten. Op een enkele uitzondering (Mulisch, Aafjes e.d.) na waren de kopstukken afwezig. Slechts zelden kon men in deze schemerige fietsenstalling een bekende schrijver ontdekken (Trouwens, bekende studenten waren er wèl genoeg.) De overige genodigden waren grotendeels pastelkleurige randfiguren die krampachtig de indruk probeerden te wekken d a t ze meer h a d den geschreven in h u n leven dan de dagelijkse memo'tjes. Door h e t toelaten van dit soort 'Boekenkwallen' die alleen uit nieuwsgierigheid kwamen en stelselmatig weigerden enige activiteit te ontplooien, werd een zeer onpersoonlijke en vervreemdende - s f e e r geschapen.

Decadente Pseudo-orgie De wilde taferelen die enige j a ren geleden nog regelmatig voorkwamen bleven grotendeels achterwege. Dit keer geen carnavalesk uitgedoste schrijvers met h u n gevolg die zich n a vier uur en veel drank grenzeloos wilden uitleven. Nu zag men slechts hier en daar een bloot borstje of naveltje d a t zich gewUlig liet voortslepen door een keurige Jongeheer, waardoor h e t geheel iets weg h a d van een grote klassefulf. Voortgestuwd door knetterende geluidsgolven van o.a. Chris Hinze en Dexter Gordon bewoog de meute zich schichtig door h e t gebouw op zoek n a a r identiteit en bekenden. M a a r ook hier h a d d e n de organisatoren gefaald; de verlichting van het pand was te zwak om er een gezellige receptie van te m a ken en te fel voor een knusse orgie. En zo ging vrijwel alles fout wat m a a r mogelijk was. De garderobe werd onder de voet gelopen of was volkomen verlaten, musici werden op het laatste m o ment als pionnen n a a r andere zalen verschoven en geluidsapparatuur bleek niet of niet in voldoende m a t e aanwezig. Bovendien zat het verkeer rondom Uilenstede volkomen vast ondanks beloften van de politie om het verkeer te regelen.

Het 'Couperin'-orgel

in

aanbouw.

UR-VERGADERING 6 MAART

De a.s. dinsdag (middag) te houden vergadering van de universiteitsraad heeft een overvolle agenda af te werken. Onderwerpen zijn o.a. GUO-nota, planning, Potchefstroom, Invutasie, hulp aan Vietnam, Ad Valvas, capaciteitsbepaling eerstejaars. In afwijking van de gebruikelijke aanvangstijd zal de vergadering beginnen om één uur.

Vechten Onverkwikkelijk waren vooral de taferelen by de toegang waar studenten en middelbare scholieren vaak met geweld zich een doorgang probeerden te forceren. Echter, tegenover de tientallen die op deze manier buiten gehouden werden stonden honderden die op onverklaarbare manier in h e t bezit waren van een toegangskaart waar ze al of niet ƒ 15,— voor betaald hadden. Door de aanwezigheid van deze mensen deed het combinatiegebouw d e n ken a a n een dierentuin waarby de dieren thuis waren gebleven. Misschien hebben de schryvers h e t wel zien aankomen. I n Ieder geval was de eentonige versiering van Metten Koornstra, die ƒ20.000,— gekost schynt te h e b ben, al om 02.30 uur verdwenen Binnen 2 minuten was alles gedemonteerd en spoedden de nieuwe eigenaars zich huiswaaits. De achterbiyvers bleef niets anders over d a n zich vol te laten lopen. z y hebben in ieder geval geen tastbare herinnering a a n deze katterige vertoning. HANS BOS

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen