Ad Valvas 2006-2007 - pagina 119

AP VALVAS 19 OKTOBER 2006

W

E T E N S C H A

P

Waarnemingsonderzoeker krijgt Vidi-beurs

> Weetjes

De blinde vlek van psychologen Psychologen denken dat mensen hun aandacht slecht kunnen verdelen. Maar dat ligt volgens Olivers aan de manier waarop aandacht wordt onderzocht. Hij krijgt een Vidi-beurs om ander onderzoek op te zetten.

Vredesgames Computergames kurmen helpen bij de ontwikkeling van een politiek bewustzijn om conflicten op te lossen, denkt communicatiewetenschapper Elly Konijn. 'Of iets feit of fictie is, maakt niet veel uit. Een mens kan zich beter inleven in een emotioneel geladen verhaal, ook al is het fictioneel, dan in een droge statistiek', zegt Konijn in NRC Handelsblad. Ze geeft in het betreffende amkel commentaar op een nieuw computergame Peacemaker, waar alles draait om het oplossen van het conflict tussen Israël en Palestma. "Leren werkt het beste door juist gedrag te belonen en verder komen in zo'n spel is zo'n beloning. De speler moet zich zowel m het Palestijnse als Israelische perspectief verdiepen om de game te kunnen uitspelen. Dat is een goede aanpak om je boodschap over te brengen." (DdH)

TEKST: WELMOED VISSER FOTO: MARIJN ALDERS

Psycholoog Chris Olivers (32) heeft jarenlang waamemingsonderzoek gedaan zoals psychologen dat overal ter wereld doen: je zet proefpersonen achter een beeldscherm en geeft hen de opdracht om zo snel mogelijk op een knop te drukken als ze iets op het scherm zien verschijnen: een gezicht bijvoorbeeld of een horizontaal balkje tussen heel veel balkjes m allerlei nchtmgen. Met dergelijk onderzoek proberen psychologen vast te stellen hoe visuele aandacht van mensen werkt, hoe snel onze reacties zijn en welke omstandigheden ons waarnemingsvermogen beïnvloeden. Aandacht is een belangrijk onderwerp in de psychologie. "Dat komt omdat het zo dicht tegen bewustzijn aan zit", legt Olivers uit. "Psychologen zijn huiverig om de term bewustzijn in de mond te nemen. Ze bestuderen dan aandacht, terwijl ze m sommige gevallen eigenlijk bewustzijn bedoelen." Psychologen doen dat grofweg op twee manieren; ze bekijken hersenactiviteit of ze meten reactiesnelheden, zoals m het onderzoek van Olivers. Behoort Olivers tot de school van wetenschappers die denkt dat aandacht en bewustzijn hetzelfde zijn? Olivers aarzelt. "In elk geval is aandacht het belangrijkste aspect van bevmstzijn. "Later komt hij erop terug: "Ik geloof misschien inderdaad wel dat aandacht hetzelfde is als bewustzijn."

Angststoornis Ouderen met een angststoornis hebben baat bij behandeling. Dat blijkt uit het onderzoek waarop Josien Schuurmans 13 oktober promoveerde. Zij zoeken meestal geen hulp of ze krijgen van hun huisarts alleen kalmerende middelen voorgeschreven. Schuurmans onderzocht twee behandelmethoden: antidepressiva en cognitieve therapie. Daaruit blijkt dat ouderen zich doorgaans beter gaan voelen door antidepressiva. Dit terwijl deze medicijnen, uit angst voor sterkere bijwerkingen, vaak niet aan ouderen worden voorgeschreven. Cognitieve therapie helpt ook om angst te verminderen. Alleen werkt de therapie minder goed dan bij jongeren. Een op de tien ouderen heeft last van paniekaanvallen of is extreem bang voor mogelijke vervelende gebeurtenissen. De kalmerende middelen die zij vaak slikken, zijn bij langdurig gebruik juist slecht voor mensen op leeftijd. (FB)

Flitsen Aan het waamemingsonderzoek met proefpersonen achter een beeldscherm kleeft echter een groot nadeel: met de werkelijkheid heeft het wemig te maken. In de echte wereld hebben mensen een oneindig aantal meer impulsen om zich heen, waarop ze kunnen reageren. Dat maakt de generaliseerbaarheid van dit soort beeldschermexpenmenten naar de werkelijkheid op z'n minst discutabel, divers vermoedt zelfs dat er bij de experimenten specifieke vertekeningen optreden die door de expenmenten zelf worden opgeroepen. "Plaatjes verschijnen bijna altijd m een flits op het scherm omdat de onderzoeker dan heel precies de tijd tussen verschijnen en reactie kan meten. Maar dat geflits trekt je volledige aandacht. Het kan best zijn dat dat het onderzoek beïnvloedt." Hij vermoedt dat het een van de redenen kan zijn waarom mensen zo slecht scoren op taken waarbij ze twee dingen tegelijk of vlak achter elkaar moeten waarnemen. Als je waamemingssysteem nog overprikkeld is van de ene flits, neem je de volgende waarschijnlijk minder goed waar. "De conclusie van psychologen was tot nu toe dat mensen slecht zijn in het verdelen van hun aandacht. Maar misschien zijn mensen wel minder slechte multi-taskers dan we op grond van dergelijk onderzoek hebben geconcludeerd."

Oogsprongetjes Olivers gaat daarom experimenten doen met objecten die langzamerhand op het scherm verschijnen, bijvoorbeeld door ze uit een mist te laten opdoemen. "Dat lijkt veel meer op de echte wereld. Een naderende auto schuift ook langzaam je beeld in", vertelt Olivers. Hij gaat ook uitproberen of het werkt om dingen op het scherm te laten verschijnen als mensen even niet kijken. Elke seconde maken je ogen gemiddeld vijf oogsprongetjes, tijdens die sprongetjes zorgen de hersenen ervoor dat je even niets ziet. Dat is omdat je anders constant een wazig, uitgesmeerd beeld zou hebben, vanwege het bewegen van je ogen. Olivers wil gebruikmaken van die oogsprongetjes. "Als je meet wanneer een proefpersoon

PAGINA 7

Routeplanner Chris Olivers zo'n oogsprongetje maakt en precies op dat moment iets op het beeldscherm zet, dan ziet die persoon dat niet als een flits in beeld verschijnen, maar als een natuurlijk gevolg van zijn oogbeweging", verwacht Olivers.

Bewust of onbewust Olivers wil ook het onderscheid tussen bewuste en onbewuste aandacht in ere herstellen. Pyschologen maken traditioneel dit onderscheid, maar veel hersenonderzoekers denken dat er geen verschil is.

^Aandacht is inderdaad misschien hetzelfde als bewustzijn^ Bewuste aandacht wordt topdown gestuurd: mensen richten hun aandacht bewust op iets waarin ze geïnteresseerd zijn. Onbewuste aandacht werkt andersom: het waamemingssysteem neemt iets bijzonders waar en trekt daar de aandacht van een persoon naartoe. In de hersenen vinden wetenschappers echter geen verschil tussen beide soorten van aandacht. Dezelfde hersengebieden zijn actief.

Wie is Olivers? Chris Olivers is een van de twee wetenschappers aan de VU die dit jaar een Vidibeurs kregen. Van de 600.000 euro gaat hij de komende vijf jaar ondenoek doen en kan hij een promovendus en een assistent aanstellen. Hij studeerde psychologie in Nijm^en en promoveerde aan de unhrersiteit van Birmingham op een onderzoek naar aandacht en waarneming. Sinds 2002 werkt Olivers bij de aWeling Cognitieve Psychologie van de VU.

De routeplanner voor openbaar vervoer www.9292ov.nl geeft sinds vorige week ook reisadviezen aan automobilisten. Het unieke aan deze planner is dat er rekening wordt gehouden met files op de weg. De Reisinformatiegroep, de eigenaar van de site, heeft samen met de Vrije Universiteit een model bedacht dat files omrekent naar minuten vertraging. Zo geeft de planner aan hoe lang een reis waarschijnlijk echt gaat duren. Voorlopig gaat het om een proef waarbij bezoekers een vergelijking kunnen maken tussen reizen met de auto en het openbaar vervoer of een combinatie. Tijdens de testfase worden alleen historische filegegevens gebruikt. Wanneer de proef een succes is, zal ook actuele verkeersinformatie m het advies verwerkt worden. (FB)

Herpes Daarom is een groeiende groep psychologen ervan overtuigd geraakt dat beide soorten van aandacht in feite hetzelfde werken. Het hersengebied dat oplicht, wordt het universele aandachtsnetwerk genoemd. Olivers vermoedt dat ook dit een vertekening is die door de manier van onderzoeken ontstaat: "Niet de hersenfunctie is universeel, maar de manier waarop we onderzoek doen met beelden die op het scherm flitsen", vmdt hij . Ook de hersenactiviteit zou heel goed verklaard kunnen worden door dat geflits. "Door de plaatjes op een andere manier te laten verschijnen en tegelijk de hersenacDviteit te meten, hoop ik aan te kunnen tonen dat er ook op hersermiveau wel degelijk verschillen zijn tussen bevsnaste en onbewuste aandacht."

Herpesvirussen maken eiwitten aan die de communicatie in het lichaam verstoren. Het cytomegalovirus is een herpesvirus dat veel voorkomt. VU-promovendus David Maussang, werkzaam bij de afdeling farmacochemie, heeft aangetoond dat de eiwitten die het cytomegalovirus aanmaakt, kankerverwekkend zijn. Deze zogeheten virale receptoreiwitten gedragen zich namelijk als virale kankercellen: ze zetten lichaamscellen aan tot explosief delen. Muizen die werden mgespoten met het cytomegalovirus, ontwikkelden dan ook vaker dan normaal tumoren. De ontdekkmg IS gepubliceerd in het gerenommeerde tijdschrift Proceedings National Academy of Sciences. (WV)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen