Ad Valvas 2006-2007 - pagina 317

A P VALVAS 1 5 FEBRUARI 2 0 0 7

W E T E N S C H A P

PAGINA 7

Vidi-beurs voor hersenonderzoeker Huib Mansvelder

'De muizen zijn onderweg' Hersenonderzoeker Huib Mansvelder is zelf geen roker. Tocli lieeft hij een buitengewone fascinatie voor nicotine. Hij kreeg een Vidi-beurs om de gunstige effecten ervan op Alzheimer te onderzoeken.

Gewetensbezwaren Mag een christelijke trouwambtenaar weigeren een homoseksueel stel te trouwen? Filosoof Anders Schinkel schreef een proefschrift van ruim zeshonderd pagina's over gewetensbezwaren. Hij promoveerde deze week op dit onderzoek bij de faculteit Wijsbegeerte. Schinkel gaat uitvoerig in op de zaak van de Leeuwardense trouwambtenaar Nynke Eringa-Boomgaardt, die grote opschudding veroorzaakte met haar weigermg een homostel te trouwen. Schinkels conclusie is dat de samenleving respect zou moeten hebben voor gewetensbezwaren, zoals die van Eringa-Boomgaardt. Hij gaat niet mee in de redenering dat ambtenaren de wet moeten uitvoeren, ongeacht hun eigen opvattingen. "Als je als gemeenschap bepaalt waarover je wel en niet gewetensbezwaren mag hebben, misken je de aard van het geweten", vindt Schinkel. (WV)

TEKST: WELMOED VISSER FOTO: CHRISTIAAN KROUWELS

Alzheimerpatienten scoren beter bij cognitieve tests als ze nicotine toegediend krijgen. Het gegeven is al een poosje bekend, maar er is nog geen sluitende wetenschappelijke verklaring voor. Huib Mansvelder (38) wil dit raadsel oplossen. Hij kreeg een Vidi-beurs van zeshonderdduizend euro om in kaart te brengen wat nicotine in de hersenen doet. "Nicotine is een van de giftigste stoffen uit de natuur", vertelt Mansvelder. "Mensen probeerden vroeger wel eens tabak te smokkelen, door het onder hun kleding te verstoppen. Vaak overleefden ze dat niet, omdat de gifstoffen door de huid het lichaam binnenkwamen." Toch overlijdt er zelden iemand aan een nicotinevergiftiging. Dat komt doordat je je niet snel een overdosis zult roken. Als )e rookt, legt nicotine een unieke weg af in het lichaam: via de longen en het bloed komt het meteen in de hersenen. Andere genotsmiddelen, zoals alcohol, komen eerst in je lichaam terecht, waar je er eventueel ziek van wordt, en pas dan in )e hersenen. Het effect van nicotine is veel directer. "Dat maakt nicotine heel precies te doseren", vertelt Mansvelder. Hij denkt dat het een van de redenen is waarom de stof zo verslaveiid is.

Korte lontjes Kinderen met een sterk positief, narcistisch zelfbeeld reageren agressiever als ze zich bedreigd voelen dan kinderen met weinig zelfvertrouwen, ontdekte Sander Thomaes. De ontwikkelingspsycholoog liet duizenden kinderen spelletjes doen waarbij ze gefrustreerd werden. Dan bleken de meest narcistische kinderen een kort lontje te hebben. In elke klas waar hij onderzoek deed, vond hij wel een of twee van zulke licht ontvlambare kinderen. "Ze proberen hun geschonden status te herstellen door erop los te slaan', zegt hij in het Algemeen Dagblad. "Ouders moeten hun kind onvoorwaardelijk steunen, zonder het kind het gevoel te geven dat het beter is dan de rest", aldus de promovendus. Rompertjes met teksten als 'Ik ben het prinsje' raadt hij dan ook sterk af. Op de dag van zijn promotie, 27 februari, is er een symposium over dit onderzoek (informatie op www.ack.vu.nl). (DdH)

Vergeetachtige m u i z e n Voor een antwoord op de vraag waarom nicotine de gevolgen van dementie vermindert, gaat Mansvelder bij genetisch gemanipuleerde muizen onderzoeken wat de stof precies doet in de prefrontale cortex, het deel van de hersenen dat betrokken is bij aandacht. Het is namelijk al wel bekend dat het gunstige effect van nicotine te maken heeft met aandacht. Mensen met aandoeningen waarbij het focussen van aandacht een probleem is, zoals Alzheimer, maar bijvoorbeeld ook ADHD en schizofrenie, hebben baat bij nicotine. "De muizen zijn onderweg", vertelt Mansvelder. Hij krijgt ze van collega's uit de Verenigde Staten. Zijn onderzoek valt of staat met deze beestjes, drie vrouwtjes en zes mannetjes, die een gen missen. De dieren moeten de grondleggers worden voor een nieuwe lijn van muizen op de VU. "Dat is nog een heel gedoe", vertelt Mansvelder. "De muizen moeten jongen krijgen en bij elk jong moet je helemaal checken of het gen inderdaad mist." Het gevolg van het missende gen is dat de muizen bepaalde eiwitten in de hersenen waar nicotine zich aan bindt, niet aanmaken. Deze receptoren zijn verantwoordelijk voor het effect van nicotine. Veertien verschillende genen zorgen ervoor dat deze eiwitten in de hersenen worden aangemaakt. Die genen kunnen dus allemaal een rol spelen bij de cognitieve effecten van nicotine. Mansvelder begint met het onderzoeken van de drie meest voorkomende.

Cognitie versterkend Eigenlijk zijn deze receptoren ervoor om de lichaamseigen stof acetylcholine te binden. Maar ze reageren ook met nicotine omdat die twee stoffen op elkaar lijken. Acetylcholine en nicotine zorgen er bij gezonde mensen en muizen voor dat signalen tussen losse hersencellen sneller worden doorgegeven, maar dat de lokale communicatie tussen hersencellen dichtbij elkaar juist minder wordt. Bij demente mensen wordt de gehele hersenactiviteit erdoor gestimuleerd, lokaal en op grotere afstahd. Daarom werkt nicotine bij hen cognitieversterkend. De muizen uit het onderzoek van Mansvelder missen elk een van de drie meest voorkomende genen. Van een van deze drie genen is al aangetoond dat de muizen zonder het gen hetzelfde op nicotine reageren als patiënten met aandachtsstoornissen. Van de andere twee wil Mansvelder uitzoeken wat de effecten

> Weetjes

Mansvelder: 'Bij demente mensen wordt de gehele hersenactiviteit door nicotine gestimuleerd' van nicotine erop precies zijn. Vervolgens wil hij onderzoeken hoe de muizen reageren op nicotine, als ze hun missende gen terugkrijgen door middel van een virus. "Je kunt het dna in een virus dusdanig aanpassen dat het de genen bevat van een muis, zoals bijvoorbeeld het

Wie is Mansvelder? Huib Mansvelder (38) is hersenonderzoeker bij het Centre for Neurogenomics and Cognitive Research (CNCR) aan de VU. Hij krijgt een Vidi-subsidie van zeshonderdduizend euro voor zijn onderzoek naar de cognitieve effecten van nicotine. Met het geld gaat hij de komende vijf jaar een eigen onderzoekslijn opzetten, waarvoor hij inmiddels een aio, een postdoc en een analist heeft aangetrokken. Het onderzoek gaat over ongeveer een halQaar van start. Tot die tijd houdt Mansvelder zich bezig met zijn andere onderzoek: hij begeleidt vijf aio's en twee postdocs, die ondenoek doen naar de werking van neuronale netwerken in de hersenschors. Mansvelder zit ook in het bestuur van de longe Akademie, een club veelbelovende jonge wetenschappers van de KNAW (Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen). "We gaan binnenkort met een bus middelbare scholen langs om te laten zien hoe leuk wetenschap is", vertelt hij. Mansvelder studeerde biologie aan de VU, promoveerde in 1999 bij de afdeling neurofysiologie en was daarna een aantal jaren postdoc aan Columbia University in New York en de University of Chicago.

gen dat je eerder had weggehaald", legt Mansvelder uit. Het virus-dna breng je in het deel van de hersenen in dat aandacht regelt en dan hebben de muizen in dat hersengebied weer een volledig dna." Als de prestaties van deze muis onder invloed van nicotine dan verbeteren, mag je aannemen dat het bijbehorende gen daarvoor verantwoordelijk is.

Rookverslaving Roken is niet zo'n geschikt medicijn tegen Alzheimer of schizofrenie, vanwege de negatieve effecten op de longen. Maar als je eenmaal weet welke genen veroorzaken dat mensen met aandachtsstoornissen beter gaan presteren, kun je kijken of er vergelijkbare stoffen te vinden zijn die dezelfde reactie teweegbrengen. Al eerder, als postdoc aan de University of Chicago, onderzocht Mansvelder waarom nicotine in de hersenen zo'n sterk verslavende werking heeft. "Het meest voor de hand ligt het natuurlijk om te zoeken naar een medicijn dat mensen van hun rookverslaving afhelpt, maar misschien vinden we zo ook een medicijn dat de gevolgen van aandachtsstoornissen vermindert", speculeert Mansvelder. Hij hoopt bovendien dat zijn onderzoek een klein beetje kan bijdragen aan het ontrafelen van een van de grote wetenschappelijke vragen van deze tijd: hoe werkt geheugen en waar zetelt bewustzijn? "Dat laatste is natuurlijk de ultieme vraag. Ik denk veel na over de grote lijnen. Het zou fantastisch zijn om een stukje van die puzzel te kunnen oplossen. Dat is wel een droom, ja." Reageren? Mail naar: redactie@advalvas.vu.nl

Stijfheid Bij het uitvoeren van taken waarbij een hoge precisie vereist is, bijvoorbeeld het rijgen van een draad door een naald, maken mensen zich stijf door hun spieren overvloedig aan te spannen. Dit bewijst bewegingswetenschapper Luc Selen in het onderzoek waarop hij 16 februari promoveert. Hij laat in zijn proefschrift zien dat een toename in de bewegingsprecisie gepaard gaat met een verhoogde spierstijfheid. Hij gebruikte hiervoor computersimulaties en liet mensen aanwijstaken uitvoeren die door een robot werden verstoord. Dat mensen hun spieren bij dit soort acties aanspannen, is verbazingwekkend: de grootte van aansturingsfouten neemt namelijk toe bij verhoogde spieractiviteit. (FB)

Chipknip "De chipknip heeft geen toekomst", zegt hoogleraar informatiesystemen Steef Peters in dagblad Trouw van 7 februari. Er kleven volgens hem te veel bezwaren aan de chipknip: hij werkt moeilijk, moet steeds ergens worden opgeladen en je kunt niet gemakkelijk zien hoeveel geld erop zit. "Hij is alleen doorgedrukt omdat het gemakkelijk en goedkoop is voor aanbieders", stelt Peters. Nog altijd voeren organisaties en bedrijven, waaronder ook de VU, het chipsysteem in om de stroom aan contant geld in te perken. Peters snapt daar niets van. Het is volgens hem vanaf het begin vanuit de wens van de aanbieders ontstaan, niet vanuit de klant. "Ik roep naar die mensen: 'Doe dat nou niet, je bent aan het investeren in iets dat verdwijnt'." {PB)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen