Ad Valvas 2006-2007 - pagina 569

Allard den Duik

vakantiewijsheid

Q

O O

R

eisprogrammapresentatrice Floortje Dessing lijkt misschien weinig gemeen te hebben met de Griekse filosoof Plato. En wie zich Vakantieman Frits Bom nog kan herinneren (met als favoriet onderdeel: 'wijs uw vakantieland aan op de kaart'), zal waarschijnlijk niet meteen het verband zien met de Duitse denker Immanuel Kant. Toch vertonen reizen en filosoferen een aantal sterke overeenkomsten. Beide activiteiten betekenen immers datje het bekende achter je laat (samen met je alledaagse routine en banale bezorgdheden), en in plaats daarvan jezelf openstelt voor nieuwe ervaringen en inzichten. Zo bekeken is reizen in potentie een zeer filosofische bezigheid (net zoals filosofie op haar beurt altijd iets weg heeft van een reis in den vreemde). Hoewel... Is de gedachte datje leven verrijkt zal worden door op reis, of (om een meer hedendaagse uitdrukking te gebruiken) op vakantie te gaan, zelf geen uiting van voorgekauwde opinie en aangeprate gewoonte? En wat voor nieuws en ongewoons valt er al reizend eigenlijk nog aan te treffen in deze wereld, in een tijd waarin we alles al hebben gezien op tv of internet en er bijna geen enkel pad meer onbegaan of ongebaand is? Misschien kunnen we maar beter thuis blijven, en een paar goede boeken lezen. Ook de grote filosofen zelf zijn verdeeld over de wijsgerige waarde van het reizen. Socrates (470-399 V. Chr.), een van de grondleggers van de westerse denktraditie, kreeg van een van zijn tijdgenoten het verwijt dat hij 'zo zelden de stad verlaat of eens de grenzen overtrekt: ik geloof datje zelfs geen voet buiten de muren zet!' Socrates antwoordde daarop: 'Vergeef me, mijn beste. Ik ben een weetgierige, zie je. En landerijen en bomen willen me niets leren, maar wél de mensen in de stad.' Socrates' beroemdste leerling Plato reisde echter zo'n tien jaar van zijn leven rond door Zuid-ltalië, Egypte, het huidige Turkije en waarschijnlijk nog verder naar het oosten, waar hij naar men vermoedt ook in contact kwam met de Indiase filosofie, die volgens sommigen grote invloed heeft gehad op Plato's opvattingen.

Ronddwalen René Descartes (1596-1650), die met zijn denken het begin van de moderne filosofie inluidde, deed naar eigen zeggen negen jaar lang 'niets anders dan ronddwalen in de wereld'. Deze 'ronddwalingen' hadden echter wel een doel. Descartes wilde zich aan vreemde gewoonten en overtuigingen blootstellen, omdat hij dacht zich op die manier los te kunnen maken van zijn eigen vooroordelen en vergissingen, om uiteindelijk een filosofie met onbetwijfelbare principes te kunnen formuleren. De Duitse Verlichtingsfilosoof Immanuel Kant (1724-1804) daarentegen verliet tijdens de tachtig jaar van zijn leven nooit zijn geboortestad Königsberg. In die stad leidde hij bovendien een routineus bestaan, met elke dag hetzelfde programma (met elke dag zelfs precies dezelfde middagwandeling). Maar dat gedisciplineerde leven stelde Kant - die door velen wordt beschouwd als de grootste westerse denker ooit -juist in staat om vanuit zijn leunstoel zeer grondig het hele bestaan te doordenken.

Wat is nu de balans van het bovenstaande? Socrates heeft gelijk als hij zegt dat we de stad niet uit hoeven om iets te leren. Tegelijkertijd is in ons dagelijkse leven in die stad een bepaalde mate van gemakzucht en onoplettendheid vrijwel onvermijdelijk. Als achtergrond waartegen onze routine van alledag zich afspeelt, verschijnt de wereld immers als volstrekt vanzelfsprekend. Reizen en vakanties zijn dan in potentie een goede manier om die vanzelfsprekendheid te doorbreken. Maar daar is wel inspanning voor nodig. Ook daarin lijken reizen en filosoferen sterk op elkaar. Helaas gaan beide activiteiten vaak gebukt onder gemakzucht. Reiservaringen worden maar al te vaak tentoongespreid als automatisch bewijs van wereldwijsheid. We moeten dan echter niet te veel vragen naar wat die wijsheid nou precies inhoudt; bijvoorbeeld naar hoe neef Hans tot de conclusie is gekomen dat "je de wereld onmogelijk kan begrijpen als je nog nooit in de Verenigde Staten bent geweest", of wat tante Gerda nou precies bedoelt als ze verklaart dat ze "zichzelf gevonden heeft" in India tijdens een halfuur durend bezoek aan een boeddhistische tempel (of was het nou een hindoeïstische?).

Eigen perspectief Op vergelijkbare wijze vullen sommige mensen hun boekenkasten. En soms vullen ze ook echt hun hoofden met filosofische gedachten, zonder dat ze kunnen uitleggen wat voor hen het belang daarvan is, behalve dat het salonfähige gespreksstof oplevert. Terwijl er van filosoferen juist iets af moet hangen. Urgentie. De praktijk van onze hedendaagse levens roept immers ongelooflijk veel vragen op. Hoe komt het bijvoorbeeld dat terwijl de materiele welvaart in onze westerse wereld een ongekend hoog niveau heeft bereikt, de meesten van ons - misschien wel meer dan ooit tevoren - in het duister tasten bij de immaterièle inrichting van onze levens, bij de beantwoording van zingevingskwesties? En waar begint de oplossing? Daarbij kunnen we ongetwijfeld een hoop leren van verre reizen en contacten met andere culturen. Maar een goed begrip van een andere cultuur is alleen mogelijk als we in ieder geval een basaal begrip hebben van ons eigen perspectief, van waaruit we naar die andere cultuur kijken. Niets is automatisch. Voor iedere ervaring en iedere gedachte geldt dat het erom gaat wat je ermee doet. Het gaat er niet om dat jij in 't echt gezien hebt wat anderen slechts van een ansichtkaart kennen. Of je nou twee weken naar de Provence gaat, twee maanden naar Zuid-Amerika, of dat je je al die tijd in Kierkegaard verdiept, de beste ervaringen doorbreken de vanzelfsprekendheid en maken de wereld nieuw. En dan blijkt dat schoonheid, verwondering en levensveranderende gedachten ook gewoon bij ons om de hoek liggen. >Allard den Duik is docent filosofie aan de VU, daarnaast is hij journalist, histoncus en schrijver. www.allarddendulk.nl.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen