Ad Valvas 2006-2007 - pagina 105

AP VALVAS 12 OKTOBER 2006

PAGINA 9

Psychose bestrijden met gedragstherapie

Baas in eigen hioofd Bijzonder hoogleraar Mark van der Gaag onderzoekt of gedragstherapie psychoses kan voorkomen. Kun je stemmen en hallucinaties wel bedwingen? TEKST: FLOOR BAL FOTO: AVC/PETER VALCKX

In de speelfilm A Beautiful Mind, die gebaseerd is op het leven van de wiskundige John Nash, krijgt de hoofdpersoon vaak bezoek van het schoolmeisje Marcia. Op een bepaald moment bedenkt Nash dat zi) al de jaren dat hij haar kent, helemaal niet ouder is geworden. Psycholoog Mark van der Gaag: "Dan beseft Nash dat sommige mensen die hij kent niet echt bestaan, dat ze hallucinaties zijn. Hij besluit dat hij niets meer met ze te maken wil hebben. Maar dat betekent niet dat ze ook weggaan. Aan het eind van de film is er een scène waarin Nash de Nobelprijs ontvangt. Nash ziet zijn gehallucineerde vrienden de zaal binnenlopen. Ze zijn er nog, hij heeft alleen besloten dat hij zijn leven niet meer door hen wil laten verpesten. Dat proberen wij ook in therapie, we willen mensen op een andere manier leren omgaan met stemmen en hallucinaties." Psychose, een toestand waarin mensen hallucinaties krijgen, waan-

Mark van der Gaag: 'Wat je iemand moet leren is dat sommige gedacliten niet correct zijn'

Wat is een psychose?

Van eleictroshock tot gemalen poppenstront

Een psychose is de toestand waarin je verkeert wanneer je lijdt aan wanen, hallucinaties of wanneer je verward denkt en spreekt. Het is meestal een symptoom van een psychiatrische ziekte. Wanen kunnen heel verschillend zijn. Iemand kan denken dat hij achtervolgd wordt of aan een grootheidswaan lijden. Ook hallucinaties kunnen verschillende vormen aannemen. Je kunt stemmen horen, dingen zien of geuren ruiken die er niet zijn. Weer andere mensen met een psychose zijn heel erg in de war.

Psychoses worden nu met een combinatie van cognitieve therapie en medicijnen behandeld. Bij deze aanpak worden zowel biologische als psychische factoren aangepakt. Tot de jaren negentig was aandacht voor beide aspecten niet gebruikelijk. In de geschiedenis van de psychiatrie is een slingerbeweging te zien waarbij de oorzaak en aanpak van psychoses afwisselend in biologische en sociale factoren werd gezocht. De Duitse psychiater Emil Kraepelin verklaarde schizofrenie (de ziekte waarvan de psychose het belangrijkste symptoom is) eind negentiende eeuw als een hersenziekte. Tijdens de opkomst van de psychoanalyse in het begin van de twintigste eeuw verklaarde de Amerikaanse analyticus Han> Stack Sullivan schizofrenie als een niet-geslaagde reactie op angsten. in het midden van de twintigste eeuw zocht men weer lichamelijke oonaken. De patiënten werden met elektroshocks, insulinekuren en koortstherapieën behandeld. In de jaren zeventig leek de oorzaak van schizofrenie in de opvoeding te l i ^ e n . Moeders van de patiënten kregen vaak de schuld van hun ziekte. Door tegenstrijdige communicatie binnen het gezin zouden hun kinderen in de war zijn geraakt. Deze verklaring werd in de jaren tachtig weeriegd. in die tijd kwamen er veel nieuwe medicijnen op de markt en werden psychoses weer biologisch ui^elegd. "Al die verschillende behandelingen werden toegepast door therapeuten die daar oprecht in geloofden. Al geef je mensen gemalen poppenstront, dertig procent wordt vanzelf beter", verklaart Van der Gaag. "De therapeut denkt dan dat zjjn oplossing gewerkt heeft. Daarom moet er goed onderzoek gedaan worden."

ideeën hebben of erg in de war zijn, wordt sinds de jaren tachtig vooral met medicijnen behandeld. Van der Gaag, sinds augustus bijzonder hoogleraar cognitieve gedragstherapie bij psychotische stoornissen bij de faculteit Psychologie en Pedagogiek, onderzoekt of gedragstherapie psychose kan voorkomen.

Telepathische spinnen "De pilletjes gaan nog net zo hard als vroeger, maar ze zijn onvoldoende om het hele lijden weg te nemen", vertelt Van der Gaag. "De medicijnen werken redelijk, maar dertig tot vijftig procent van de patiënten blijft symptomen houden. Daarom wilden we meer doen dan alleen pillen geven." De oplossing wordt gezocht in cognitieve gedragstherapie bij psychoses. In de landelijke richtiijn voor de behandeling van schizofrenie uit 2005 staat dat patiënten naast medicijnen ook cognitieve therapie moeten krijgen. Psychische problemen zijn vaak niet alleen het gevolg van gebeurtenissen in iemands leven. Ook de mterpretatie die iemand aan de ge-

beurtenis geeft, is van belang. Veel mensen maken een traumatische gebeurtenis, zoals een overval of een verkrachting, mee. Toch ontwikkelt maar één op de zes mensen een stoornis." Bij cognitieve therapie probeert een therapeut mensen na te laten denken over hun gedachten. Het zijn de gedachten die ervoor zorgen dat iemand een gebeurtenis zwaar opvat. Angst en depressies worden vaak veroorzaakt door gedachten die de ernst van een gebeurtenis overdrijven. Iemand die bang is voor spinnen, denkt bijvoorbeeld dat als je er één doodtrapt, hij meteen telepathisch spirmenvriendjes oproept die ook langskomen. "Wat je iemand moet leren, is dat sommige gedachten - zoals die over telepathische spinnen - niet correct zijn." Mensen die psychoses hebben.

hanteren soms ook gevaarlijke denkstijlen. "Daarbij hebben mensen bijvoorbeeld de neiging om te snel conclusies te trekken. Als ik nu pijn in mijn borst heb en ik denk meteen dat ik een hartaanval krijg, dan lig ik binnen een minuut in paniek op de grond naar adem te snakken. Terwijl er ook een heel andere oorzaak kan zijn. Bijvoorbeeld dat ik vannacht niet goed geslapen heb en ik me niet lekker voel. Dan krijg ik niet meteen een paniekaanval."

Onderhandelen Van der Gaag is hoofd onderzoek bij de divisie volwassenenpsychiatrie bij psycho-medisch centrum Pamassia in Den Haag. Daar werkt hij voornamelijk met schizofirene mensen die veel last van psychoses hebben. "We leren patiënten omgaan met

hun psychoses, zodat ze er niet meer door geterroriseerd worden. Bij de helft van de schizofrenen werkt dat. Psychoten die stemmen horen, denken meestal dat die van een machtige en kwaadwillende bron, zoals de duivel, komen. Vaak zijn ze de hele dag bezig met het onderhandelen met hun stemmen. Zo van: ik heb wel het mes gekocht zoals je gezegd had, maar ik ga daar nog niet vanavond de buurman mee doodsteken. Ze zijn bang voor de gevolgen als ze niet naar de opdrachten van de

'Tegen de tijd dat hij zijn sandalen aantrekt^ weetje dat het weer mis gaaf stemmen luisteren. Je kunt ze leren dat die stemmen een psychisch fenomeen zijn en dat er niets vreselijks gebeurt als ze met luisteren. Dat is vaak een hele opluchting. Eindelijk hebben ze de tijd om eens bij familie op visite te gaan in plaats van de hele dag naar de stemmen te luisteren." Onderdeel van de therapie is dat patiënten leren om de voortekenen van hun naderende psychoses te herketmen. "Bij een terugval schieten mensen bijna altijd terug m het hetzelfde patroon dat voorafging aan de vorige psychose. Vooral moeders van psychotische patiënten zijn goed in het herkennen van de voortekenen. Dan zegt zo'n moeder bijvoorbeeld: 'zodra hi) begint te praten over de leraar Duits van twintig jaar geleden, moet je het in de gaten houden. Vervolgens pakt

Ultrahoog risico De komende jaren zal Van der Gaag een onderzoek leiden waarbij bekeken wordt of cognitieve therapie ook helpt bij het voorkomen of uitstellen van een dreigende psychose. Daarvoor wordt een groep patiënten onderzocht in de leeftijd vijftien tot dertig jaar die zichzelf bij de geestelijke gezondheidszorg in Den Haag melden met klachten als angst en depressie. Die groep wordt gescreend op een aantal risicofactoren. Wanneer iemand een ultrahoog risico heeft om het komende jaar een psychose te ontwikkelen, wordt hij in de onderzoekgroep opgenomen. Mensen met zo'n hoog risico hebben bijvoorbeeld het a f l o p e n jaar korte tijd psychotische kenmerken, zoals het horen van stemmen, gehad of hebben een familielid die last heeft van psychoses. De ene helft van de groep krijgt een gewone behandeling voor hun klachten, de andere helft krijgt daarnaast een specifieke cognitieve therapie om riskante denkstijlen te beïnvloeden. Aan het eind van het onderzoek moet blijken of deze mensen minder vaak een psychose hebben gekregen.

hij zijn gitaar om liedjes van vroeger te spelen. Tegen de tijd dat hij zijn sandalen aantrekt om daarmee op straat te lopen, weet je dat het weer mis gaat'. De helft van de patiënten kan goed leren die tekenen te herkennen. Als het dan mis dreigt te gaan, kun je de medicatie tijdelijk verhogen en allerlei activiteiten uit hun agenda laten schrappen." nozniioiiiEiaaM

tuffen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen