Ad Valvas 2006-2007 - pagina 226

PAGINA 1 6

A D VALVAS 1 4 DECEMBER 2 0 0 6

>Vrouw oogst in februari 2 0 0 5 tweede gewas na aanleg van een dam die de grondwaterspiegel in de vallei verbeterde » K a l e gedegradeerde grond wordt in maart 1 9 8 4 gerehabiliteerd met behulp van eenvoudige technieken voor bodem- en waterconservering

DE WEDERGEBOORTE VAN DE SAHEL

Begin met bomen LIBIË ALGERIJE

MAU

Niaittey

o

(

b

>'Boeren zijn niet dom' Chris Reij (58) studeerde sociale geografie aan de VU en ging in 1978 voor de internationale ontwikkelingsorganisatie Oxfam in Burkina Faso werken. Daar kreeg hij te maken met verarming van landbouwgronden door droogte en uitputting. In 1982 kwam hij in dienst bij de voorloper van het huidige Centrum voor Internationale Samenwerking (CIS). Hij ging zich vooral bezighouden met het duurzaam beheer van natuurlijke hulpbronnen in Afrika. De algelopen jaren heeft hij zich onder andere verdiept in vernieuwingen die kleine lokale boeren zeK bedenken. Daar heeft hij samen met Ann Waters-Bayer het boek Fanner Innovation in Africa over geschreven. Reij: "Boeren zijn niet dom. Als ze door milieucrises of andere omstandigheden met de rug tegen de muur staan, zijn ze wel gedwongen om vernieuwingen door te voeren. Vaak komen ze zelf met heel praktische oplossingen die ook voor andere boeren toepasbaar zijn. Westerse onderzoekers moeten niet zo eigenwijs zijn en altijd denken het beter te weten. In Afrika bestaat een paradoxale tegenstelling tussen wat op macro- en micronreeau gebeurt. Landelijk is volgens de statistieken de situatie vaak uiterst belabberd, maar lokaal gebeuren soms heel verrassende dingen. Wat dat betreft ben ik minder pessimistisch over Afrika dan 25 jaar geleden."

Het Sahelland Niger komt weer tot leven doordat lokale boeren het lot in eigen handen hebben genomen. Sociaal geograaf Chris Reij vertelt over hun verrassende initiatieven, waaronder het beschermen van jonge bomen. TEKST: DIRK DE HOOG FOTO'S: CHRIS REU "Mijn mond viel open van verbazing. Ik was tien jaar lang niet op die plek geweest. Toen kon je op de kale plateaus dorpjes kilometers ver weg zien liggen. Nu liggen de huisjes verscholen achter bomen", vertelt Chris Reij. Hij is onderzoeker bij het Centrum voor internationale Samenwerking en deed met een groot nationaal onderzoeksteam het afgelopen jaar onderzoek naar opmerkelijke veranderingen in Niger, een van de Sahellanden. De streek staat bekend als een van de armste en onvruchtbaarste gebieden ter wereld, waar de woestijn steeds verder oprukt. In de jaren zeventig en tachtig werd het getroffen door enorme droogte met grote hongersnoden als gevolg. Op satellietfoto's is te zien dat op sommige plaatsen de begroeiing de afgelopen jaren weer toeneemt. Volgens VU-eredoctor en wetenschapsredacteur bij het NRC Handelsblad Karel Knip is de woestijn op zijn retour door toenemende regenval, maar die verklaring is volgens Reij niet afdoende. "Wat er werkelijk gebeurt, is dat lokale boeren het lot in eigen hand nemen. Ze zijn bijvoorbeeld begonnen om jonge bomen die spontaan opgroeien, te beschermen en te verzorgen. Daarom staan er nu duizenden bomen op plekken die vroeger kale droge vlaktes waren." Die omslag heeft ook een politieke reden. Bomen en andere natuurlijke hulpbronnen werden decennialang opgeëist door de staat. De verzorging van de gewassen was in handen van de landelijke bosbouwdienst. Na de dood van president Seyni Kountché in 1986 ontstond politieke instabiliteit en stortte het centrale overheidsstelsel in. "Toen de bomen van de staat waren, deden de boeren daar natuurlijk niets mee, of erger nog: ze kapten de bomen. Die waren niet van hen en stonden toch maar in de weg. Bovendien waren de boeren door de heersende droogte gedwongen steeds nieuwe akkertjes aan te leggen en hakten daar bestaande bomen voor om. Gevolg was dat steeds meer landbouwgrond uitgeput raakte en opgeslokt werd door de oprukkende woestijn. Maar op een gegeven moment zijn boeren begonnen met het beschermen van jonge bomen. Dat heeft in twintig jaar tijd enorme gevolgen gehad. Het landschap en de lokale economie zijn compleet veranderd."

Afhakken van handen Dat de boeren voor de bomen gingen zorgen, komt niet helemaal uit de lucht vallen. Reij: "In Afrika bestaat een historisch besef van het belang van bomen. In bepaalde streken werd begin van de vorige eeuw bij mensen een hand afgehakt als ze bomen omkapten. Nu de overheid feitelijk geen invloed meer had, konden lokale boeren dingen weer op hun eigen

manier gaan doen. Daar waren ze bovendien toe gedwongen omdat de gewasopbrengsten afnamen, terwijl de bevolking groeide. Vernieuwing was nodig om de monden te blijven voeden. Door een combinatie van het beter bewaren van regenwater, meer bemesting en het beschermen van jonge bomen kon verarmde grond weer in gebruik worden genomen." Op die manier is zo'n 2500 vierkante kilometer grond weer productief gemaakt (Nederland is ongeveer 35.000 vierkante kilometer groot). In een andere dichtbevolkte streek hebben boeren op ongeveer 1 miljoen hectare grond de bomen beschermd. Daar staan nu dus ruim veertig miljoen bomen, met name de acaciasoort Faidherbia Albida. Die bomen hebben een heleboel voordelen. Ze beschermen de akkers tegen zandstormen, waardoor in het begin van het regenseizoen minder Jonge aanplant verloren gaat. Ze verrijken de grond met stikstof en de vruchten en bladeren zijn geschikt als veevoer. Andere boomsoorten leveren ook vruchten en blad op, die eetbaar zijn voor mensen. Het snoeihout dient als brandstof, de bomen voorkomen erosie, houden het water vast en de bomen zijn goed voor het milieu. "Het grote aantal nieuwe bomen in Niger heeft in een aantal gebieden een enorm verbeteringsproces in gang gezet", zegt Reij. "De opbrengst van de akkers is gestegen, verloren landbouwgrond weer in gebruik genomen en er is zelfs een nieuwe economie ontstaan. De boeren verkopen de bomen soms, bijvoorbeeld aan vrouwen die daar weer een inkomen mee verdienen door snoeihout, bladeren en vruchten te verkopen."

Levens redden Reij heeft een prangend voorbeeld van het belang van de bomen. "Door een droge periode viel twee jaar geleden de oogst erg tegen. Ik ben in dorpen naar de gevolgen gaan vragen. Daar waar de boeren voor bomen hadden gezorgd, waren geen kinderen van de honger gestorven, onder meer omdat de boeren geld hadden verdiend met de verkoop van hakhout en daar eten van konden kopen. In dorpen zonder bomen daarentegen waren veel kinderen van de honger gestorven." Reij denkt dat het beschermen van jonge bomen door boeren een succesvolle methode is die in veel gebieden navolging kan krijgen. "Aanplanten van gekweekte bomen is veel duurder en minder succesvol. IVlet deze aanpak zouden echt miljoenen mensen een beter bestaan kunnen krijgen." Wat Reij opmerkelijk vindt, is dat deze wedergeboorte van verwoestijnde grond grotendeels aan de aandacht van de wereld is ontsnapt. "Het is echt meer dan een lokaal proces. Voor heel Niger gaat het om ten minste drie miljoen hectare. Pas nu wij erover publiceren, komt er meer aandacht voor. Nadat er dit najaar in de New Scientist over werd geschreven, hebben heel wat journalisten gebeld. BBC World heeft er een documentaire over gemaakt. Begin volgend jaar is er een bijeenkomst van alle staatshoofden van de Sahellanden. Daar worden de onderzoeksresultaten gepresenteerd." Helemaal optimistisch is hij echter met. "Niger heeft een sterke bevolkingsgroei die letterlijk veel vooruitgang opeet. Die bevolkingsgroei moet afnemen om nieuwe rampen te voorkomen. Er moet meer werkgelegenheid buiten de landbouw komen, want alleen een beter milieu en een productievere landbouw zijn nog niet genoeg." De studie in Niger wordt het komende jaar uitgebreid naar drie andere Sahellanden en Reij verwacht ook daar positieve verrassingen. BBC World, Villages on the Frontline. Uitzending: vrijdag 15 december, 21.30 uur

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen