Ad Valvas 2006-2007 - pagina 271

PAGINA 9

, Sdiuilstaü Geschiedschrijven met moderne bril

De monumentale waarde van bunkers

Jezelf terugzien in de Oudlieid'

Ondergronds leven in barre tijden

Oudheidkundige Jona Lendering was een jaar geleden nog docent aan het Hovo (Hoger onderwijs voor ouderen) aan de VU. Hij heeft nu een succesvolle school in Oudheidkunde, Livius Onderwijs, waarmee hij zich wil plaatsen tussen de 'te gespecialiseerde universitaire geschiedwetenschap' en de 'vulgaire popularisering'. Die benadering typeert ook zijn boeken. PETER BREEDVELD

Lenderings nieuwste boek Oorlogsmist gaat over veldslagen in de Oudheid en de manier waarop die worden beschreven door auteurs uit die tijd. Hier haalt Lendering acrobatische toeren uit: met een moderne bril kijkt hij door de ogen van antieke geschiedschrijvers naar een aantal wereldschokkende gebeurtenissen uit de Oudheid. Het resultaat is opwindend: terwijl het bijvoorbeeld gaat over de PeloponnesiOORLOGSMIST sche oorlog, waarin de Atheners tegen de Spartanen vechten, moeten we toch onwillekeurig aan de oorlog in Irak denken. Met president Bush als de Atheense leider Perikles en de VN als de Atheense zeehond. Er is zelfs sprake van embedded joumahsm: de geschiedschrijver Thoukydides, die door Lendering wordt behandeld, was een generaal in het Griekse leger tijdens de oorlog die hij beschrijft. Let wel: Lendering verwijst niet één keer naar de oorlog in Irak. Hij presenteert de feiten zo dat de lezer zelf de parallellen gaat zien. Hetzelfde overkomt de lezer bij Lenderings beschrijving van de zeeslag bij Sybota. Het lastige parket waarin de Atheners komen te zitten, als hen gevraagd wordt Korfu tegen de oprukkende Korinthiërs te verdedigen, doet meteen denken aan de Nederlandse aanwezigheid in Uruzgan, Afghanistan: officieel zijn ze daar op vredesmissie en niet om oorlog te voeren, maar daar komt het in de praktijk wel op neer. "De Oudheid is als een spiegel: we zien er onszelf in terug", zegt Lendering er zelf over. Het is onvermijdelijk dat je parallellen ziet, omdat de geschiedschrijver alleen die

Vlak voor de Tweede Wereldoorlog begon Nederland schuUplekken te bouwen o m de bevolking tegen luchtaanvallen te beschermen. Koos Bosma schreef er een lijvig boek over. DIRK DE HOOG

Schutlstad, bescherming van de bevolking tegen luchtaanvallen is bij toeval ontstaan, vertelt Koos Bosma, hoogleraar architectuurgeschiedenis en erfgoedstudies bij de faculteit Letteren. Zo'n zes jaar geleden benaderde een projectontwikkelaar hem om advies over de status van een bunker bij het Servaasbolwerk in Utrecht. De ontwikkelaar wilde daar huizen bouwen, maar een groep mensen die Bosma "het bunkergilde" noemt, probeerde de bunker tot monument te laten verklaren, waardoor die niet gesloopt mocht worden. "Ik had me nog nooit met bunkers beziggehouden, maar ik vond het een uitdaging om me erin te verdiepen", zegt Bosma. Hij was niet de enige die nauwelijks iets van de bunkers af wist. In Nederland was bijna niets geschreven over de schuilplekken die sinds 1933 zijn gebouwd om burgers te beschermen bij luchtaanvallen. Volgens de hoogleraar liggen nog wel veel documenten in archieven, maar zijn ook delen daarvan verloren gegaan. Zo kwam hij ook niet helemaal achter de bestemming van het bouwwerk in Utrecht. "Ik denk dat Seyss-Inquart, die in de oorlog Nederland namens de Duitsers bestuurde, er een civiel hoofdkwartier wilde vestigen, maar dat het nooit is afgebouwd", aldus Bosma. De bunker is uiteindelijk gesloopt, alleen de vloer is bewaard gebleven. Daar heeft Bosma vrede mee. "In Nederland zijn nog heel veel schuilbunkers over. Dan mogen er van mij best een paar honderd verdwijnen als ze in de weg staan. Je hoeft tenslotte niet alles te bewaren. Wat wel jammer is, is dat alleen de bunkers met dikke muren er nog staan. Allerlei

Tarantlno in het kwadraat

Netwerkarchitectuur

Oorlogsmist van Jona Lendering is äf. Werkelijk niets ontbreekt. Wie dit boek heeft u i t l e z e n , weet veel meer over de Oudheid, en tegelijk ook over zijn eigen tijd. Er staan zoveel feiten en namen en jaartallen in dat de lezer zijn hoofd er goed bij moet houden om de draad niet te veriiezen. Soms toont Lendering zich een Quentin Tarantino in het kwadraat, met verschillende parallel lopende verhaallijnen, verrassende plotwendingen en ingewikkelde intriges. Ook het buitenissige geweld ontbreekt niet. Om oververhitting van het brein te voorkomen, is het misschien goed om het boek zo nu en dan terzijde te leggen en een uurtje te gaan rennen of zo.

Koos Bosma (54) werkt sinds 1991 aan de VU en werd in 2004 hoogleraar architectuurgeschiedenis en erfgoedstudies. Hü is de opvolger van Auke van der Woud die naar de Rijksuniversiteit Groningen vertrok, waar Bosma zelf studeerde. Zjjn onderzoek richt zich vooral op twintigste-eeuwse architectuur en stedenbouw. Daarbij doet hij vaak interdisciplinair onderzoek, waarbij ook aandacht wordt besteed aan economische, sociologische en psychotogische aspecten van architectuur en planok>gie. Hij wijst in dit verband op het onderzoek naar de regio Schiphol. Bosma: "Dat is een voorbeeld van een netwerkstad. We kijken niet zozeer naar de vliegtuigen, maar naar alles wat er omheen gebeurt, wat er in de loop der jaren is veranderd en waarin deze regio verschilt met andere plaatsen met een belangrijk vliegveld."

dingen kan zien die hij uit de eigen tijd herkent. Hij moet het doen met een beperkt aantal bronnen en zal nooit buiten zijn vooroordelen kunnen treden. Hij kan hooguit waarnemen dat iets in het verleden net als nu lijkt te zijn geweest, of net niet. "Geschiedenisboeken", zegt Lendering, "moeten aanzetten tot denken over het heden, anders hoefje het verleden ook niet te bestuderen." Dat maakt Oorlogsmist tot een relevant boek. Lendering weet zoveel over de Oudheid dat hij virtuoos allerlei dwarsverbanden legt, patronen ontdekt en nooit de grote lijn uit het oog verliest. Dat doet hij ook door de verschillende verslagen van dezelfde oorlogen met elkaar te vergelijken. Waarom zijn er verschillen? Waarom beschrijft de ene historicus een bepaald incident anders dan de andere? Dat heeft te maken met perspectieven (op het slagveld vindt bewustzijnsvernauwing plaats, daarom zal het verslag van een soldaat ter plaatse totaal anders zijn dan dat van een buitenstaander) en propagandadoeleinden (een Athener maakt de Atheners heldhaftiger en de Spartanen schurkachtiger, en andersom). LIVIUS Onderwijs is een samenwerkingsverband van eni^ele docenten die in het centrum van Amsterdam cursussen geven over de oude mediterrane samenlevingen en de doorwerking van de toenmalige culturen in latere tijdvakken. Jona Lendering, Oorlogsmist, veldslagen en propaganda uit de Oudheid, Athenaeum-Polak Van Gennep, Amsterdam 2 0 0 6 , paperback: € 1 9 , 9 5 , 2 5 0 pagina's.

schuilplaatsen die in parken en plantsoenen waren gebouwd, zijn direct na de oorlog afgebroken. Daar is niets van bewaard, terwijl er bijvoorbeeld in Rotterdam alleen al zo'n driehonderd openbare schuilkelders waren gebouwd. "De betekenis van dit boek is dat de monumentale waarde van nog bestaande schuilruimtes beoordeeld kan worden en dus beter een beslissing over wel of niet bewaren kan worden genomen, ook omdat ik ze vergelijk met bouwwerken in Engeland en Duitsland." Bosma vindt dat bij de vraag of iets wel of niet een monument moet worden, niet alleen esthetische overwegingen een rol spelen. "Het gaat me niet om het bewaren van enkele betonnen gebouwen, maar de hele bescherming tegen luchtaanvallen was een belangrijk sociaal fenomeen. Daar bestond een enorme organisatie voor, zoals de Bescherming Burgerbevolking. Eigenlijk was het een parallelle samenleving, waarvan de gevolgen nog steeds merkbaar zijn." Nederland is na de val van de Berlijnse Muur gestopt met het actief in stand houden van een luchtbescherming. Maar tot ver in de jaren zeventig werden nog nieuwe schuilkelders gebouwd. Zo zijn in de Amsterdamse metro twintigduizend schuilplekken en ligt onder het AMC een compleet noodhospitaal. Tekenend is dat bij de aanleg van de nieuwe Noord-Zuidlijn in Amsterdam geen schuilplaatsen worden gebouwd. Terecht, vindt Bosma. "Het is een illusie dat je de bevolking massaal kunt beschermen tegen luchtaanvallen. In de oorlog was er plek voor nog geen tien procent van de bevolking. In Duitsland hebben mensen zich dan ook letterlijk doodgevochten en elkaar vertrapt om bij bombardementen te kimnen schuilen." Koos Bosma, Schuilstad, bescherming van de bevolking tegen luchtaanvallen, Amsterdam 2 0 0 6 , € 3 9 , 5 0 , 4 6 4 pagina's.

Uitgeverij Sun,

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen