Ad Valvas 2006-2007 - pagina 427

AP VALVAS 19 APRIL 2007

W E T E N S C H A P

PAGINA 9

De ware Jaco Was de bekende Amsterdamse crimineel Sjako nu een held of een schurk? Promovendus Frans Thuijs ontdekte dat geen enkel verhaal over hem waar is. FLOOR BAL Jaco Muller is de populairste Nederlandse schurk ooit Muller, m Amsterdam beter bekend als Sjako, figureert in Amsterdamse volksverhalen als een Nederlandse Robm Hood Frans Thuijs promoveerde 7 maart op zijn speurtocht naar het echte levensverhaal van Muller

'Was Jaco eenmaal binnen de muren van het fort dan spotte hij met de dienaren des gerechtSy want al bezetten zij alle uitgangen^ hij wist altijd te ontkomen ^ - Van Maurik in 1886 De oorsprong van de stadsverhalen is te vmden m het boek Toen ik nog jong was dat Justus van Maunk in 1886 publiceerde "Van Maurik schreef volksverhalen op en verzon er zelf ook wat bij Hij schilderde Muller als een nobele boef af', aldus Thuijs Van Maunk beschreef Muller als de leider van een bende cnminelen die stalen van de njken en hun buit met de armen deelden Volgens een verhaal werd een koetsier ontslagen omdat hij de paardenstront in de stal niet snel genoeg opgeruimd had Muller stal al het zilver van zijn voormalige baas en deelde de opbrengst met de koetsier Müllers uitvalsbasis was volgens de verhalen het Fort van Sjako aan de Elandsgracht, een complex dat uit meerdere panden bestond Het had verschillende geheime gangen en sluiproutes die Muller gebruikte om tijdens achtervolgingen aan de politie te ontsnappen Zo zou Muller verkleed als vrouw langs de zoekende politie zijn gelopen In een ander verhaal ontsnapte hij door van de ene rijdende koets in de andere te springen "Van Maunk heeft het verhaal over de nobele Jaco vreselijk aangedikt", vertelt Thuijs "Maar het sloeg aan bij het grote publiek, de schurkenromantiek sprak voor zich " Het was deze romantiek die Thuijs ertoe verleidde Muller tot onderwerp van zijn promotieonderzoek te maken "Ik ben in de Jordaan geboren Mijn oom ontfermde zich af en toe over ons en vertelde dan verhalen over Jaco " Toen Thuijs' eerste onderzoek over een heel ander onderwerp in rommelige Franse archieven vastliep, besloot hij zich met Muller bezig te gaan houden "Ik vond de geschiedenis van een boef veel leuker dan al die adellijke Franse heren "

'Hij propageerde de leer van Karl Marx ruim honderd jaar voor diens geboorte' ~ In: De 1969

Noordamsterdammer,

Als snel ontdekte Thuijs dat er wemig waar is van de prachtige verhalen over Jaco Muller Zo was Muller eigenlijk een Oost-Europese immigrant die Balck heette "Muller was helemaal geen spannend mens Zoals hij waren er duizenden Hij was een treurige migrant die m hel cnmmele circuit terechtkwam en van kwaad tot erger gmg " In de penode na 1710 werd hij in Zwolle, Kleef (Duitsland) en Venlo opgepakt voor zakkenrollenj en diefstal In 1715 verbleef Muller een tijd in de buurt van Amsterdam Niet aan de Elandsgracht, maar aan de huidige Spaandammerdijk Samen met een telkens wisselend groepje vnenden, van wie hij zeker met de leider was, pleegde hij dat jaar zeven mbraken De bende sloeg een goede slag bij een mbraak in een woning m de Diemermeer "Het was een puissante buit Alleen al de gestolen diamanten brachten bij de heler achthonderd gulden op Dat is te vergelijken met 160 000 euro nu " "De mbraak werd gevoeld als een aanval op het hele Amsterdamse patnciaat Dat kon niet ongewroken blijven " De Amsterdamse hoofdofficier Ferdinand van Collen maakte het zijn persoonlijke missie om de kornuiten De vermeende plek van het fort van Jaco op de Elandsgracht

Gerechtelijke dwaling Bij de berechting van Jacob Frederilc Muller heeft de rechtbank van Amsterdam zich niet aan de juridische regels gehouden. Het Amsterdamse patriciaat was boos vanwege de brutale inbraak in de Diemermeer en Muller moest en zou hiervoor gestraft worden. Hoofdofficier Ferdinand van Collen nam het persoonlijk op zich om hem veroordeeld te krijgen. "Het interesseert me niets of het recht wordt gedaan, dit geboefte is het proces niet waard", schreef Van Collen aan het hof bij het hoger beroep van Muller. Omdat Muller ondanks pijnigingen niet bekende, moest men andere methodes bedenken om hem veroordeeld te krijgen. Zijn vriendin Griet Lemmers hing zes jaar tuchthuis boven het hoofd toen ze besloot om tegen Muller te getuigen. In ruil hiervoor kreeg ze immuniteit. Volgens de wet mocht immuniteit gegeven worden, maar niet in die omstandigheden en niet ongeconditioneerd. In Amsterdam was een bekentenis noodzakelijk om tot een schavotstraf te komen. Wanneer iemand na marteling niet bekende, kreeg diegene meestal langdurige gevangenisstraf en verbanning opgelegd. Muller werd echter toch tot het schavot veroordeeld. op te pakken Een aantal daders, onder wie Muller, werd snel opgepakt Maar waar zijn mededaders na pijniging en radbraken bekende, weigerde Muller zijn schuld toe te geven Zonder bekentenis was een bijzonder strafproces nodig en later ook nog een hoger beroep

S J \i O

'Hij had een rechtvaardig hart; hij was een edelaardig mens die alleen van de rijkdom gapte en allemachtig best voor armoedige mensche was' - Van Maurik in 1886 Het irriteerde Van Collen bijzonder dat Muller m hoger beroep ging "Hij vond dat het proces voor het Hof van Holland veel te lang duurde en bovendien te veel geld kostte " Daarom gaf hij een pamflet uit waarin hij de bewijslast tegen Muller uiteenzette Daarin stond ook de bekentems van Griet Lommers,

Volksschrijver Justus van Maurik de vriendin van Muller die door te getuigen aan een gevangenisstraf ontkwam "Haar verhaal is heel gekleurd Ze heeft Mul Ier afgeschilderd als de leider van de bende Om zichzelf vrij te pleiten, moest ze met een

goed verhaal komen Er klopte weinig van " Het is dit pamflet dat de publieke interesse voor Muller wekte en hem populair maakte Die nieuwe faam hielp de inbreker met bij zijn zaak Jaco werd op 6 augustus 1718 op de Dam terechtgesteld Als Muller een van de vele onbelangnjke cnminelen uit de achttiende eeuw was, waar kwamen dan de volksverhalen vandaan die Van Maurik honderdvijftig jaar later optekende en verfraaide' De basis van deze fantastische verhalen ligt in de leugenachtige verklaringen van Griet Lommers, die haar eigen hachje wilde redden Maar volgens Thuijs liftte Muller vooral mee op de populariteit van de Franse rover Cartouche "Cartouche, de leider van een bende van 150 man, werd in 1721 opgepakt en geradbraakt HIJ werd meteen het troetelkind van de vroegere Verlichters die m hem een slachtoffer van klassenjustitie zagen Er verschenen toneelstukken en boeken over zijn leven " Deze boeken werden in het Nederlands vertaald en er werden enkele pagina's over Muller aan toegevoegd Blijkbaar vielen deze bij het publiek in de smaak, want al snel verschenen ook boeken over het leven van Muller zelf "Daarin moest de schrijver toch waarmaken dat Muller de Nederlandse Cartouche was Omdat er weinig over hem bekend was, stonden daar de meest fabelachtige verhalen in " En zo veranderde Jacob Muller van een onbetekenende dief m een superheld Reageren'' Mail naar redactie@advalvas vu nl

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen