Ad Valvas 2006-2007 - pagina 477

AD VALVAS 24 MEI 2007

W E T E N S C H A P

PAGINA 7

Promovendus bestudeerde prenten van oude mensen

'Als ouderen seks wilden, was dat foute boel' Een bejaarde is óf een wijze man óf een oude viespeuk. Kunstliistoricus Anouk Janssen kwam in liaar promotieonderzoek vooral uitersten tegen.

Kro ketten Kroketten zijn gezond. Vrouwen doen er goed aan ze te eten als ze ongesteld zijn, want het paardenvlees m kroketten compenseert het ijzerverlies. Dat blijkt uit een artikel van hoogleraar voedingsleer Martijn Katan m de Volkskrant van 12 mei 2007. Kroketten, die een ijzergehalte hebben van 1,7 milligram per 100 gram, zijn volgens Katan helemaal niet zo slecht als altijd werd gedacht. Ze vormen een prima afwisseling van een broodje kaas voor het ontbijt. De door het Voedingscentrum aanbevolen hoeveelheid ijzer voor vrouwen bedraagt 11 tot 16 milligram per dag, afhankelijk van de leeftijd. Beter nog dan kroketten zijn muesli (3,3 milligram ijzer per 100 gram), een zevengranen-energie-ontbijt (3,4 milligram), knackebród (3,7 milligram), Brinta (4,0 milligram), gedroogde abrikozen (4,0 milligram) en appelstroop (15,3 milligram). (PB)

TEKST: FLOOR BAL

Eigenlijk is het toeval dat Anouk Janssen tussen de prenten van oude mensen terechtkwam. Na haar scriptie over prenten waarop de levensloop werd afgebeeld, moest ze zich voor haar promotieonderzoek op een onderdeel concentreren. "Over de kindertijd was al veel gedaan, dus mijn promotor zei dat ik maar iets met ouderdom moest gaan doen. Dat is een goede zet geweest." De keuze voor prenten in plaats van schilderijen bij haar scriptie was ook een praktische: "Prenten waren hét beeldcommunicatiemiddel in de zestiende en zeventiende eeuw." Het multidisciplinaire onderzoeksgebied Old Age Studies nam in de jaren dat zij promoveerde een onverwacht hoge vlucht. "Het is ontzettend in ontwikkeling. Ik ben een van de eerste kunsthistorici die zich hiermee bezighoudt. Daardoor hoor ik nu bij de voorhoede van het vakgebied. Dat had ik, toen ik hiermee begon, niet kunnen bedenken." Zo is Janssen inmiddels aangenomen als conservator geschiedenis in het Rijksmuseum en zal ze een internationale wetenschappelijke uitgave over 'de eerste rimpel' samenstellen. "Dat gaat over de zucht naar verjonging." Voor haar onderzoek beschreef Janssen afbeeldingen van oudere mensen uit de zesüende en zeventiende eeuw. Zij ontdekte dat de bejaarden vaak op een stereotiepe manier afgeschilderd werden (zie kader). Maar ook over het leven van bejaarden in vroegere tijden bestaan clichés. We legden een aantal aan haar voor.

Vroeger was er m e e r respect voor ouderen "Dat was absoluut niet zo. Er zijn genoeg prenten waarop oude mensen bespot worden", aldus Janssen. Ze verwijst naar prenten die het populaire thema ongelijke liefde afbeelden. Hierop stonden oude mannen en vrouwen die de liefde van een jongere probeerden te kopen. "De oudere kwam hierbij altijd bedrogen uit. Ze werden of afgewezen of de jongere ging er met het geld vandoor." Ouderen moesten zich volgens het decorum van hun levensfase met geestelijk leven bezig houden. "Dat ze in plaats daarvan seks wilden, was foute boel." Maar er zijn ook prenten die verder gaan. Zoals die waarop de erfgenamen van een oude man een koord over het pad waarop hij loopt, hebben gespannen. Voor de zekerheid loopt er ook een man met een knuppel achter hem aan. "Zijn familie kan duidelijk niet wachten tot ze van hem zullen erven."

De jongheidscultus is typisch iets van n u "Als er toen botox was geweest, hadden ze dat ook gebruikt. De schoonheidcultus was niet zo erg als nu, maar bestond toen ook. Erasmus schreef al in Lx)f der zotheid over mensen die jonger wilden lijken door pruiken en een kunstgebit te dragen. Die gebitten werden gemaakt van varkenstanden, dat gmg vnj ver." De behoefte om tegen de invloed van ouderdom te stnjden, is te zien op een prent naar een schilderij van Bernardo Strozzi. Daarop zit een oude vrouw zich op te tutten voor een spiegel. Ze is met liefdevol afgebeeld, haar slappe decolleté hangt bijna uit haar jurk. "De verdwenen schoonheid van vrouwen werd vaak met een verwelkte bloem vergeleken."

Mensen gingen indertijd jong dood "De gemiddelde leeftijd lag in de zestiende en zeventiende eeuw heel laag, op 35 jaar. Dat kwam doordat de kindersterfte zo belachelijk

>Weetjes

Versleten hersenen Ouderen bij wie de witte stof in de hersenen is beschadigd, hebben meer geheugenproblemen, ervaren vaker pijn en hebben een slechter slaap-waakritme, dan ouderen bij wie de witte stof nog mtact is. Dat blijkt uit het onderzoek waar psycholoog Joukje Oosterman deze week op promoveert. De witte stof speelt een belangnjke rol bij de verbinding tussen verschillende hersengebieden. Bij sommige mensen raakt deze witte stof beschadigd naarmate ze ouder worden. Een hoge bloeddruk speelt daarbij een rol. Oosterman onderzocht de gevolgen van deze hersenbeschadigingen. Met name bij complexe cognitieve processen speelt de witte stof een belangrijke rol. (WV) Theodor Matham naar Bernardo Strozzi, Oude vrouw voor kaptafel

RIJKSMUSEUM AMSTERDAM

Visuele handicap hoog was. Als je eenmaal de twintig bereikte, schoot je levensverwachting meteen omhoog.'' Zeven procent van de mensen was in die tijd boven de vijfenzestig jaar. Als je vermogend

Populaire prenten Kunsthistoricus Anouli Janssen (33) promoveerde 20 april op liaar proefsclirift Grijsaards in zwart-wit omr afbeeldingen van ouderen op prenten uit de zestiende en zeventiende eeuw. Prenten waren in die tijd een belangrijk communicatiemiddel. "Een schilderij hing maar aan één muur en was alleen maar op die ene plek te zien." Populaire prenten werden in hoge oplages gedrukt en in heel Europa verspreid. Veel mensen hadden ze in huis. Janssen benadrukt dat prenten geen feitelijke weei^ve van de werkelijkheid zijn. "Het zijn constructies van kunstenaars, die eeuwenoude stereotypen weergaven." Op de afbeeldingen werden de bejaarden of heel gunstig of juist ei% negatief a^ebeeld. "Zo werkt het met stereotypen. Ze zijn altijd uitvei^^oot en extreem."

was en niet hard hoefde te werken, kon je zeker oud worden. Vondel en Huygens werden zelfs respectievelijk negentig en eenennegentig jaar. "Voor de hofjes lag de ondergrens tussen de vijftig en zestig jaar. Als maar weinig mensen zo oud werden, was dat met nodig geweest. Wel was het percentage ouderen kleiner dan nu."

O u d e r e n vi^erden door h u n familie in huis genomen "Op het platteland gebeurde dit wel vaak. De oudste zoon nam dan de boerderij over en opa bleef er wonen." Maar in de steden was dit zeker niet het geval. Mensen bleven het liefst zo lang mogelijk zelfstandig. Daarna gmgen ze

vaak in hofjes of oudemannenhuizen wonen. Ook waren particulieren die voor geld ouderen in huis namen, de zogenaamde 'houvrouwen'.

Je bent zo oud als je je voelt "Eigenlijk gold dat toen meer dan nu. Hoe mensen naar je keken, hing minder af van je leeftijd en meer van hoe je functioneerde in de maatschappij. Men vond je pas oud wanneer je achteruitging." Bovendien wist niet iedereen zijn exacte leefbjd. Ook was er geen pensioengerechtigde leeftijd. Je stopte pas met werken warmeer je echt niet meer kon. "Dat had minder met je biologische leeftijd en meer met je fysieke en mentale gesteldheid te maken. Je kon al op je vijfenveertigste afgeschreven zijn of met zeventig jaar nog uitstekend functioneren."

Mensen met een visuele handicap hebben baat bij het volgen van een intensief revalidatieprogramma. Dit concludeert Maaike Langelaan in het promotieonderzoek bij het VUmc waarop zij 22 mei 2007 promoveerde. Langelaan ontdekte dat leeftijd, gezichtsscherpte, resterend gezichtsveld en het tijdstip van ontstaan van de visuele beperking een rol spelen bij de verbetering van het leven van visueel gehandicapten. Met behulp van deze gegevens kunnen revalidatieprogramma's optimaal worden aangepast aan de omstandigheden van de gehandicapte. Onderdelen van de revalidatie zijn onder andere Computertraining, acceptatie van de visuele beperking en leren jezelf te redden m het dagelijks leven. Veel volwassenen met een visuele beperking zijn niet op de hoogte van de revalidatiemogelijkheden. (FB)

Wijsheid komt m e t de jaren

Genkennis

Natuurlijk waren niet alle afbeeldingen negatief. Ouderen werden vaak ook als wijs en vroom afgeschilderd. "Voor het uitbeelden van wijsheid heb je twee varianten. Je ziet oude mensen als adviseurs wijze raad geven. Of het zijn oude mannen die als geleerden met een bril op achter hun boeken zitten. BIJ het thema geleerdheid zijn de afgebeelde personen inderdaad altijd mannen. Vrouwen zie je wel advies geven op het gebied van relaties. Die zijn een soort liefdesconsulent." Het ideaal was dat in deze levenfase mensen zich meer gingen nchten op het geestelijk leven. Daarom werden ouderen ook vaak vroom afgebeeld.

Nederlandse medici hebben te weinig kennis van genetica in huis. Dat stelt geneticus Maneke Baars m het proefschrift, waarop zij 25 mei 2007 hoopt te promoveren. Baars onderzocht de curricula van de acht medische faculteiten en medische vervolgopleidingen. Zij ontdekte dat niet genetisch gespecialiseerde artsen de noodzakelijke genetische kennis en communicatieve vaardigheden missen om de toenemende vraag van patiënten naar genetische testen aan te kunnen. Ook bij het doorverwijzen naar klinisch genetische centra en bij het praten met patiënten over genetische vraagstukken schieten zij te kort. Kennis van genetica wordt een essentieel onderdeel van een goede medische praktijk en Baars hoopt dat de resultaten van haar onderzoek een aansponng voor de umversiteiten zullen zijn om de opleiding op dit punt te verbeteren. (PB)

De prenten die Janssen onderzocht voor haar onderzoek zijn tot 29 juli te zien in Museum Boijmans van Beuningen. Meer informatie: www.boijmans.nl. Reageren? Mail naar: redactie@advalvas.vu.nl

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen