1948 Geloof en Wetenschap : Orgaan van de Christelijke vereeniging van natuur- en geneeskundigen in Nederland - pagina 128

120 de mens en zijn wereld van binnen uit en als een positieve ontwik' keling, 't zij revolutionnair, 't zij evolutionnair, totdat men ook dit geloof opgaf en alleen 't, van binnen uit, overhield. W a t een enkele keer veranderde, dat was het vervoermiddel voor die positieve ontwikkeling. Het vrije onderzoek der werkelijkheid leverde aanvankelijk de grootste successen in de natuurwetenschap.' In de eerste periode van het humanisme werd zodoende het vervoermiddel: de exacte wetenschap. Later is het de vrije, souvereine mens van het idealisme. Intussen, dit idealisme was als een ontijdig geböorne, want naast deze richting kwam ook de moderne techniek op het toneel der werkelijkheid, en deze maakte het spoedig tot een vergeten richting, om haar eigen wijsgerig pendant in het positivisme te vinden. Toen eerst, met de moderne techniek, openbaarde het humanisme zijn dynamisch karakter en zijn machtsmotieven. W a t voorheen beschouwend was en in de sfeer van het denken lag, dat kreeg langzaam maar zeker vaart en kwam in de sfeer van het handelen en van het souverein beheersen te liggen. Er was echter een breed fazenverschil tussen het optreden van de moderne techniek en de finale doorwerking daarvan in de filosofie. W e l was het oude positivisme zeer onder de indruk van de techniek en wel ter zake van haar ontwikkelingsaspect; het rationalisme ging zich voor de cultuur, voor de historische ontwikkeling, interesseren; de theoretische beschouwing over de dynamiek der cultuur en de machtsontwikkeling door de techniek typeerden dit positivisme. Er was dus nog afstand. Het geloof in de theorie was nog onaangetast. Eerst een eeuw na de opkomst van de moderne techniek ging deze de methode der wijsbegeerte aantasten, werd het geloof in de theorie ondermijnd, maakte het rationalisme plaats voor het irrationalisme. Een zeer ingewikkeld verschijnsel. Enerzijds ontstond dit irrationalisme, omdat het positivisme daarheen moest leiden. Ik ga daarop niet in. Anderzijds ontstond het, omdat door de techniek de verschuiving van denken naar doen, van wetenschappelijke beschouwing naar practisch nut, als 't ware opgedrongen werd, In de derde plaats en dat is het gewichtigste, liep het met de verlossing van de wereld en met de machtspositie van den mens, die beide in de 19e eeuw van de techniek verwacht werden, spaak. De westerse cultuur kwam in de crisis. Om deze dingen helderder te kunnen verwerken, keer ik even terug naar de geboorte der moderne techniek. W a t gebeurde er omstreeks 1800? Voorheen verstond men de techniek als vaardigheid; de taalkundige herkomst van het woord wijst er reeds op: technè is kunstvaardigheid. De moderne techniek is echter iets anders dan

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen