Een hoeksteen in het verzuild bestel. De Vrije Universiteit 1880-2005. - pagina 24

Vrij betekende dat de christelijke universiteit geen binding zou kennen aan kerk of

staat. 'De staatshoogeschoolen,' schreef Kuyper reeds in 1872 in De Standaard^ 'zijn

voor de wetenschap krenkend en voor de kerk onbruikbaar.' De theologie werd er meer

geduld dan geëerd. De rechtswetenschap was losgescheurd van haar geestelijke wortel.

De geneeskunde stelde de mens gelijk aan zijn lichaam. Een neutrale staat was tot het ge-

ven van onderwijs op welk niveau ook onbekwaam." Maar ook de kerk deed geen goed.

Zij zag bij hoogleraarsbenoemingen steeds aan mensen van gereformeerde richting

voorbij. Daarom behoorde ook de kerk tot de machten die men bij de oprichting van een

christelijke universiteit juist zou moeten bestrijden.'3

Dat alles evenwel zou praktische betekenis missen, als de mogelijkheid tot stichting

van een dergelijke instelling niet bestond. Juist die gelegenheid werd in 1876 door de

wetgever geschapen. De wet tot herziening van het hoger onderwijs opende de weg naar

de oprichting van bijzondere instellingen. Tegelijk versterkte ze de behoefte aan zulke

voorzieningen door verandering te brengen in het karakter van de theologische facultei-

ten. Tot dan toe waren die vooral bedoeld om predikanten op te leiden voor de hervorm-

de kerk, maar in de nieuwe wet werden ze als het ware geneutraliseerd, losgemaakt van

elke confessionele binding, en omgezet in faculteiten voor godsdienstwetenschap. Om

die toch geschikt te maken voor de vorming van aanstaande predikanten mocht de kerk

aan elke faculteit kerkelijke hoogleraren toevoegen. ""^ Zo geschiedde, maar de hervorm-

de synode hield bij de benoeming geen rekening met het grote aantal orthodoxe kerk-

leden. Het leek erop dat in de toekomst de gehele opleiding erop berekend zou zijn de or-

thodoxie van de kansels te weren. Reden te meer dus, om nieuwe oplossingen te zoeken.

Kuyper kwam toen te staan voor een probleem, waar ook Groen steeds mee gewor-

steld had. De hervormde kerk kende verschillende richtingen en modaliteiten. De zoge-

heten modernen gaven de toon aan in theologie en kerkbestuur. Een aanzienlijk aantal

gemeenteleden echter zocht eerder aansluiting bij de reformatorische traditie van de

zestiende eeuw. In deze groep kon men twee richtingen onderscheiden, die wij de gere-

formeerden en de ethischen zullen noemen. Hun belangrijkste geschilpunt was de visie

op de Heilige Schrift. De bijbel is Gods Woord, zeiden de gereformeerden. Gods

Woord is in de bijbel, meenden de ethischen. In de praktijk kon dat veel op elkaar lijken,

want overal waar de ethischen in de bijbel dat Woord vonden, spraken ze dezelfde taal als

de gereformeerden. Niettemin bleef het verschil fundamenteel: het raakte de waarheids-

vraag, en daar waren beide partijen zich terdege van bewust. De ethischen zagen zichzelf

als orthodox, en noemden de andere partij orthodoxistisch - orthodoxie tot in het zieke-

lijke ontaard. De gereformeerden bestempelden de ethischen doorgaans met het dubbe-

le etiket ethisch-irenisch, vooral wanneer ze die vredelievendheid als schijnheiligheid

meenden te kunnen ontmaskeren. Het echte vertrouwen ontbrak wederzijds.

Groen van Prinsterer had met de ethischen een moeizame relatie onderhouden. Hij

wilde graag hun medewerking, zowel in de kerk als in de politiek, maar als het erop aan-

kwam liep de samenwerking altijd vast, en bleek het verschil meer te zijn dan een nuan-

20 EEN HOEKSTEEN IN HETVER2UILD BESTEL

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen