Een hoeksteen in het verzuild bestel. De Vrije Universiteit 1880-2005. - pagina 25

ce. Meestal ging het zo, dat Groen een lijn uitzette, en dat de ethischen na wat mitsen en

maren ten slotte toch maar afzegden. Groen heeft dat herhaaldelijk ervaren, ook op cru-

ciale momenten, maar desondanks heeft hij moeilijk kunnen besluiten de ethischen een

definitieve scheidbrief te geven. Enerzijds leefde in hem ondanks alle teleurstellingen

een gevoel van innerlijke verwantschap, anderzijds besefte hij dat het kleine getal gere-

formeerden met ethische hulp zeer gebaat zou zijn. Om hen echter geheel voor zich te

winnen zou hij concessies hebben moeten doen. Maar daartoe had hij zichzelf moeten

verloochenen.

Groens dilemma werd Kuypers erfenis, toen die de leiding van de antirevolutionaire

richting overnam. Hij had zich bij zijn plannen trouwens van het begin af rekenschap ge-

geven van dit probleem. In zijn //^raw^-artikelen van 1870 liet hij zijn antwoord nog in

het midden. Een christelijke universiteit zou opgezet moeten worden 'door mannen van

christelijke professie', behorende tot 'de hervormde christenheid', doch nadere specifi-

catie liet hij achterwege.'5 Twee jaar later in De Standaard bekende hij kleur. De ethi-

schen moesten meedoen. Kuyper gaf een heel rijtje namen van mogelijke sympathisan-

ten, en behalve Groen waren het louter ethischen. Alleen J.H. Gunning is op de

suggestie ingegaan. Hij stelde Kuyper voor een vergadering bijeen te roepen om te spre-

ken over de oprichting van een vrije universiteit. "* Even leek zijn gedachte brede instem-

ming te vinden, maar het plan mislukte om de gebruikelijke reden, namelijk dat enkele

ethische theologen ten slotte toch overwegende bezwaren koesterden. A.W. Bronsveld

en J.J. van Toorenenbergen waren niet tot samenwerking met Kuyper bereid. Ze druk-

ten zich zo kras uit, dat Gunning hun brieven niet eens aan Kuyper wilde laten lezen: 'ze

zijn zoo naar!'

Kansrijk zou de onderneming trouwens niet geweest zijn. Per slot van rekening was

Groen er al nooit in geslaagd de ethischen voor zich te winnen, terwijl zijn persoon toch

hun algemene achting genoot. Hij had zich al die moeiten beter kunnen besparen, meen-

de later zijn vriend P.J. Elout van Soeterwoude. 'Op één punt heeft Groen zich vergist.

Hij achtte het schoolgebied zoo heilig, dat daarop allen zich konden vereenigen. Hij ver-

gat daarbij, dat Gods Woord ons spreekt van verbittering tusschen de bestgezinden.'"''

Die verbittering bestond ongetwijfeld ook in 1875, en Kuyper had ze zelf in het leven ge-

roepen'** met scherpe, dikwijls persoonlijk gerichte polemiek. Zijn krediet in ethische

kringen was daarom niet groot meer, en Gunnings falen leek bij voorbaat verzekerd.

Het belang van deze episode ligt dan ook minder in de historie zelf, als in de symboli-

sche betekenis die ze later heeft verworven, toen H. Smitskamp haar in zijn rectorale re-

de van 1961 in de herinnering terug had gebracht. Sindsdien gaf ze universiteitsbestuur-

ders een legitimatie in handen bij hun streven naar verbreding van de grondslag'': zo was

het immers oorspronkelijk ook bedoeld? Juister lijkt het te zeggen dat de samenwerking

enerzijds mislukte, omdat de ethischen niet geloofden dat het echt breed zou worden, en

ze hadden gelijk. Met Kuyper was het moeilijk compromissen sluiten. Hij bleef toch al-

tijd streven naar de volle 100 procent. En anderzijds kon Kuyper niet al te veel staat ma-

ALLEEN OPWEC 1880-1905 21

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen