Een handvol filosofen - pagina 19

I Fragiel begin (i880-1918)

I Wapens van de wetenschap

Op de avond voorafgaande aan de officiële opening van de Vrije Universiteit sprak

de pasbenoemde hoogleraar in de theologie en filosofie, dr. Ph.J. Hoedemaker, in de

Nieuwe Kerk in Amsterdam de Wijdingsrede uit. Het was dinsdagavond 19 oktober

1880. De kerk was stijlvol ingericht - een deel was afgesloten met rood-paars fluwe-

len gordijnen en in het koor was een podium gebouwd met grijs tapijt en daarop een

katheder. In de kille maar overvolle kerk heerste een ernstige stemming.'

Hoedemaker sprak over de 'wapenen der wetenschap' die grotendeels in handen

waren van de vijand. Met de stichting van de Vrije Universiteit zou een kleine groep

orthodoxe calvinisten haar eigen wapens smeden en met die vijand de strijd aanbin-

den.^ Forse taal die bedoeld was om aan te geven dat de theologie, filosofie en andere

wetenschappen in het negentiende-eeuwse Europa werden gedomineerd door de in-

vloed van verlichtingsfilosofen. Velen van hen gingen uit van de autonomie en zelfge-

noegzaamheid van de menselijke rede. Indien deze filosofen de christelijke godsdienst

al niet buiten de filosofie hielden, dan kreeg zij slechts een marginale plaats toegewe-

zen. Tegen die historisch-filosofische achtergrond bekritiseerde Hoedemaker David

F. Strauss die had gesteld dat geloof en wetenschap onverenigbaar waren, en Friedrich

D.E. Schleiermacher die de theologie als wetenschap had verdedigd zonder te erken-

nen dat zij behoorde te buigen voor het gezag van Jezus Christus.'

De filosofische discussie ging ten tijde van de stichting van de Vrije Universiteit

onder anderen over Immanuel Kant, die in zijn Kntik der reinen Vernunft (1781) de

voorwaarden en grenzen van theoretisch kennen had onderzocht en alle metafysi-

sche speculaties een halt had toegeroepen. Volgens hem overschreden metafysische

redeneringen over het wel of niet bestaan van God, de onsterfelijkheid van de ziel

en de geldigheid van de moraal de grenzen van de wetenschap. Indien zulke rede-

neringen mogelijk waren, dan moesten zij uit een andere, niet-theoretische kenbron

voortkomen. Op die manier had Kant wetenschap en religie van elkaar gescheiden.

Na hem had Georg W.F. Hegel een filosofie ontwikkeld waarin het denken werd

beschouwd als een omvattende en scheppende kracht die in de wereld werkzaam

was en die door de wereldgeschiedenis heen zichzelf zou realiseren. In zijn filosofie

was plaats voor de godsdienst die hij beschouwde als redelijk aanvaardbaar en ver-

dedigbaar.

1 Zie Roelink, Vijfenzeventig jaar Vrije Universiteit^ pp. 60-61, ^G.

2 Hoedemaker, W!;(/j«gsret;ie, pp 17,19.

3 Hoedemaker, Wijdingsrede, pp. 5-7

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen