Een handvol filosofen - pagina 207
Geschiedenis van de filosofiebeoefening aan de Vrije Universiteit in Amsterdam van 1880 tot 2012
I H. van Riessen: een geharnast filosoof 203
cultuurfilosofische verhandeling die begon met twee vragen: 'Wat staat ons te wach-
ten? Wat staat ons te d o e n ? ' " Voor het beantwoorden van deze vragen concentreer-
de hij zich in zijn betoog op macht en secularisatie - twee kenmerken van de m o d e r -
ne cultuur, die volgens hem ten nauwste met elkaar verbonden waren.
D e cultuurvormende macht van de mens toonde zich vooral in de wetenschap en
de techniek. In de eeuwen na de renaissance had de wetenschap een experimentele
wending en de techniek haar praktische toepassingen gekregen. In hun samengaan
was een geweldige machtsontplooiing ontstaan, die de rijkdom van de schepping
en de menselijke heerschappij over de schepping meer dan ooit zichtbaar hadden
gemaakt en die bijgevolg de bevrijding uit de afhankelijkheid van natuurlijke o m -
standigheden had bevorderd. Wetenschap en techniek hadden in de moderne cul-
tuur o o k een nieuwe ordening en integratie van de mensheid tot stand gebracht in
de vorm van wetenschappelijke planning, massale organisatie, massacommunicatie
en -informatie."
Naast deze cultuurvormende macht was ook de secularisatie opgekomen, niet al-
leen een kerkelijke, maar o o k een religieuze secularisatie, dat wil zeggen een visie
op de wereld die door de mens van G o d was losgemaakt. D e d o o r wetenschap en
techniek gekenmerkte cultuurmacht leek de mens te bevestigen in zijn autonomie.
Hij stelde zijn vertrouwen derhalve niet meer o p de religie, maar o p zichzelf en zijn
wetenschappelij k-technische instrumenten ter beheersing van de wereld waarin hij
leefde zonder G o d . Werd vroeger onder reformatorische en katholieke christenen
de secularisatie beschouwd als een kwaad en als een oorzaak van cultuurverval, in de
twintigste eeuw hadden velen van hen deze opvatting verlaten. Zij waren met andere
visies gekomen en bekritiseerden gevestigde opvattingen van het christendom, die te
negatief over de zondige wereld oordeelden en als zodanig voor niet-gelovigen een
belemmering v o r m d e n o m Christus te leren kennen. Zij wilden met niet-gelovigen
in gesprek gaan en met hen solidair zijn.'^
Van Riessen keerde zich tegen die nieuwe richting. Hij merkte terecht o p dat ve-
len naïef over secularisatie spraken en haar niet doorzagen als een ideologie waarin
uiteindelijk voor G o d geen plaats meer zou zijn. Maar o m d a t hij elke v o r m van se-
cularisatie beschouwde als een ideologie zonder G o d , k w a m hij tot het antithetische
oordeel dat secularisatie in de kern een 'ideologie van de afval' was.''' In dit verband
bekritiseerde hij met name de Duitse theoloog Dietrich Bonhoeffer. Hij begreep
niet waarom Bonhoeffer de secularisatie niet bestreed, maar wel de religie die als een
ideologie de weg tot G o d belemmerde.
Zijdelings merk ik op dat Van Riessen Bonhoeffer niet goed heeft begrepen, omdat
Bonhoeffer niet sprak over een secularisatie zonder God. Als gevangene van de na-
zi's en met de dood voor ogen had Bonhoeffer de bekende woorden geschreven:
'Voor en met God leven wij zonder God. God laat zich uit de wereld terugdringen
tot op het kruis, God is zwak en machteloos in de wereld en zo en alleen zo is Hij met
ons en helpt Hij ons. In Mat. 8 : 1 7 staat overduidelijk dat Christus ons niet helpt
krachtens zijn almacht, maar krachtens zijn zwakheid, zijn lijden!' In een eerdere en
11 Van Riessen, Knooppunten der moderne cultuur, p. 3.
12 y^n^iesstn. Knooppunten, Y'P- 12-14.
13 Vs^n^itsstn, Knooppunten, ^^. 14-17-
14 V^n^iesstn, Knooppunten, ^. 26.
Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt
voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen,
vragen, informatie: contact.
Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing.
Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this
database. Terms of use.
Bekijk de hele uitgave van dinsdag 1 januari 2013
Publicaties VU-geschiedenis | 548 Pagina's
Bekijk de hele uitgave van dinsdag 1 januari 2013
Publicaties VU-geschiedenis | 548 Pagina's