Een handvol filosofen - pagina 95

ƒ D.H.Th. Vollenhoven: filosoof van gereformeerde beginselen 91

een lijvig bezwaarschrift indiende tegen Pos' taalfilosofische opvattingen en metho-

den, raakte hem niet; hij heeft er niet eens op gereageerde" Dam was voor hem het

prototype van het calvinisme waar hij afstand van had genomen. Jaren later zou Pos

over Dam schrijven: 'Voor mij is hij een van de merkwaardigste mensen, die uit de

beweging, waarop Abraham Kuyper zijn stempel heeft gezet, zijn voortgekomen.

In intellectueel opzicht, hoewel helder van verstand, fanatiek en onvoorstelbaar ge-

borneerd, was hij tegelijk van een zelfopofferende, consequente strijdbaarheid en

moed, als men zelden aantreft, ook onder zijn geestverwanten'.7'

In 1932 aanvaardde Pos de benoeming tot hoogleraar theoretische wijsbegeerte

en de geschiedenis der wijsbegeerte aan de Universiteit van Amsterdam. Zonder

bekneüing van de gereformeerde wereld vond hij daar de gelegenheid om zijn crea-

tieve geest te ontplooien. Geleidelijk ontwikkelde hij zich tot agnost en oriënteerde

hij zich in de richting van het humanisme. Tot zijn dood in 1955 zou Pos zich ont-

plooien tot een van de meest belangwekkende Nederlandse filosofen.

j D.H.Th. Vollenhoven: filosoof van gereformeerde beginselen

Vollenhoven wist dat Pos hem doctrinair vond, maar dat deerde hem niet; hij had er

zijn eigen opvattingen over. Hij wilde vasthouden aan de Bijbel als het woord van

God en dat hield in de calvinistische traditie volgens hem voor alles in de erkenning

van God als schepper van de wereld en als soeverein over al het geschapene. Het on-

derscheid tussen God als schepper en het geschapene dat aan hem en zijn wet is on-

derworpen, was voor Vollenhoven zo fundamenteel, dat het ook in zijn kentheorie

terugkwam.

Gaat de kentheorie doorgaans uit van een dualisme tussen het kennend subject

en het te kennen object, Vollenhoven hanteerde een heel ander of wat hij noemde

'het zuiver dualisme, nl. dat tusschen God, Die Zijn ordinantiën instelt en den kos-

mos die onder deze wetten staat'.^^ Niet het creatief denkend subject stond in zijn

kentheorie centraal, maar wat God in de kosmos aan de kennende mens meedeelt

om wetenschappelijk te worden onderzocht. Deze kosmos als geschapen werkelijk-

heid bevatte volgens hem een onuitputtelijke diversiteit, maar ook een diversiteit

die niet zonder orde was. Hij wilde aan beide recht doen: 'details zonder ordening

geven geen inzicht, maar ordening die details negeert of misplaatst geeft een verte-

kend beeld'.7'

Zo bestaat in de werkelijkheid een grote verscheidenheid van dingen, planten, die-

ren, mensen, sociale relaties en maatschappelijke verbanden. Om het specifieke van

deze verscheidenheid van entiteiten filosofisch te kunnen analyseren, zocht hij naar

criteria om in deze verscheidenheid een ordening op het spoor te komen - criteria

70 De tekst van Dams bezwaarschrift en de begeleidende brief van 14 januari 1932 aan de curatoren zijn gepu-

bliceerd in Noordegraaf, Theorie en beginsel, pp. 15-38. De curatoren besloten het bezwaarschrift aan Pos door

te sturen met het verzoek om een reactie (archief college van curatoren, Notulen, 7 maart 1932).

71 Brief van Pos van 23 juni 1954 aan B.A. van Proosdij, in Noordegraaf, Theorie en hegmsel, p. 40. Vanwege

zijn deelname aan het ondergrondse verzet in de tweede wereldoorlog, werd Dam vlak voor de bevrijding, op

10 april 1945, gefusilleerd.

72 Vollenhoven, Logos en ratio, p. 7.

73 Aldus Tol, 'Vollenhoven als systematicus', p. 91.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen