Een handvol filosofen - pagina 96

92 II Nieuwe filosofische uitdagingen (1^18-1940)

die hij vond in de modale bepaaldheid van entiteiten en die volgens hem rustte op

het inzicht in een modale ordening van de werkelijkheid.

De kennende mens kon in zijn wetenschappelijk onderzoek bepaalde 'doorsne-

den' of modaliteiten van de werkelijkheid op het spoor komen, dat wil zeggen dat

hij verschillende werkelijkheidsterreinen kon onderscheiden. Vervolgens kon hij

door middel van vakwetenschappelijk onderzoek de verschillende terreinen van de

werkelijkheid nader bestuderen. Elk terrein werd volgens Vollenhoven gekenmerkt

door zijn eigen wezen en was onderworpen aan zijn eigen wetten. Zijn filosofische

zoektocht bracht hem ertoe om een aritmetisch, ruimtelijk, fysisch, organisch, psy-

chisch, logisch, historisch, linguïstisch, sociaal en economisch werkelijkheidster-

rein, en ook nog andere, te onderscheiden.

Eenmaal op het spoor van die werkelijkheidsterreinen of modale verscheidenheid

van de werkelijkheid zag Vollenhoven dat hij entiteiten als dingen, planten, dieren,

mensen en sociale relaties filosofisch kon analyseren door middel van de modalitei-

ten waarin zij functioneren. Zo analyseerde hij getallen die onderworpen zijn aan

de wetten van de aritmetica, geometrische figuren die onderworpen zijn aan arit-

metische èn ruimtelijke wetten, en fysische dingen die onderworpen zijn aan arit-

metische, ruimtelijke èn fysische wetten. Een plant en een dier hebben ook nog een

organische, respectievelijk een organische èn psychische subject-functie. Boven-

dien functioneren al die entiteiten in andere modaliteiten van de werkelijkheid in

een andere hoedanigheid. Een mens heeft veel meer functies dan een dier, name-

lijk de logische, historische, linguïstische, sociale, economische, esthetische, juridi-

sche, ethische en geloofsfunctie. Omdat deze functies gebonden zijn aan de wetten

die voor verschillende werkelijkheidsterreinen gelden, sprak Vollenhoven later ook

over 'wetskringen'.^t Het aantal wetskringen zou volgens hem nooit definitief vast

te stellen zijn. Hun aantal zou toenemen naarmate vakwetenschappelijk onderzoek

meer onderscheidingen noodzakelijk maakte.

Met behulp van de door hem gemaakte onderscheidingen wilde hij een kritisch

onderzoek doen naar de geschiedenis van de filosofie, maar vooral ook komen tot

een radicale vernieuwing of een 'reformatie van de wijsbegeerte'. Zo wilde hij mede

bij het licht van de Bijbel een calvinistische filosofie ontwikkelen.^' Deze vernieu-

wing was volgens hem hard nodig, omdat veel gereformeerde theologen en andere

wetenschappers filosofische ideeën hanteerden die - zonder dat zij het voldoende

beseften - een onbijbelse oorsprong hadden of een synthese waren van Bijbelse en

onbijbelse filosofische theorieën. Bij het licht van de Bijbel of op een 'schriftuur-

lijke' of 'schriftmatige' manier, zoals hij het noemde, wilde hij het synthesedenken

analyseren en ontmaskeren, en tevens tot nieuwe systematisch-filosofische inzich-

ten komen.

Dirk Hendrik Theodoor Vollenhoven, op i november 1892 geboren in de Am-

sterdamse Jacob van Campenstraat 51, ten oosten van het Rijksmuseum, groeide op

als de jongste en enige jongen in een gezin met vijf zussen boven zich.''* Nog geen

vier jaar was hij toen zijn moeder stierf - de grote leegte die na haar overlijden in het

gezin ontstond, zou blijven bestaan, ook nadat zijn vader twee jaar later hertrouw-

74 Vollenhoven, Het calvinisme, pp. 25-31

75 VoWenhoven, Het calvinisme, pp 20-21

j6 Biografische gegevens zijn ontleend aan Stellingwerff, Vollenhoven, pp 7-32

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen