Revue 2002 - pagina 40

Faculteit der Letteren

Nederlands wereldwijd in de belangstelling Begin van dit jaar publiceerde ik het boek met de titel The Morphology of Dutch bij de Oxford University Press in Oxford, Croot-Brittannie. Veel mensen zijn daar verbaasd over: wat moeten die Britten met een boek over het Nederlands, een taal die ze toch niet willen leren spreken (op een enkele uitzondering na)? Ik probeer dan uit te leggen hoe dat zit, en dat zal ik ook hier doen.

Morfologie, letterlijk 'vormleer', is een vak datje niet alleen in de taalwetenschap hebt, maar ook in bijvoorbeeld de biologie. In de taalwetenschap gaat het dan om de vorm van woorden. Iedereen die Duits of een van de klassieke talen heeft geleerd, heeft ervaring met vormleer en associeert het met het leren van rijtjes (naamvallen, meervoudsvormen), en krijgt er misschien zelfs nog een onaangenaam gevoel bij. En alle Europese talen hebben onregelmatige werkwoorden. Maar het gaat in de morfologie om meer: het betreft ook de wijze waarop nieuwe woorden van een taal kunnen worden gevormd. De meest populaire vorm van nieuwe woorden maken in het Nederlands is de samenstelling. Dit is het maken van een woord uit twee bestaande, zoals 'gezondheidsplein', 'poppenspeler' en 'gebarentolk', drie willekeurige voorbeelden uit een recente tvgids. In die woorden zit een systeem, want als we zo'n woord

38

voor het eerst tegenkomen, weten we wat het betekent, en ook dat het rechterdeel van de samenstelling het 'hoofddeel' is: een gezondheidsplein is een bepaald soort plein, en niet een type gezondheid. Ook begrijpen we dat het een 'het-woord' is, omdat 'plein', het hoofddeel, een 'het-woord' is. Daarom is er ook betekenisverschil tussen 'soepvlees' en 'vleessoep'. Veel talen hebben de mogelijkheid om samenstellingen te maken, maar niet bij alle talen is het rechterdeel het hoofddeel: het kan ook het linkerdeel zijn, zoals in het Indonesisch en het Vietnamees. In het Indonesisch is een 'typemachine' daarom een 'mesjientik'. Je kunt dus zeggen dat talen een variatie zijn op een thema, het thema 'natuurlijke taal', en de variatie kun je in termen van parameters beschrijven: er is een parameter links/rechts voor de plaats van het hoofddeel in samenstellingen, en de waarde van die parameter is 'rechts' voor

vrije Universiteit

amsterdam

het Nederlands, en 'links' voor het Indonesisch. SMSen en SMSer Om een goed begrip van de mogelijkheden van menselijke taal te krijgen, en de variaties daarbinnen, is het dus nodig goede beschrijvingen van de afzonderlijke talen te hebben (er zijn er wel zo'n zesduizend). Het moeten dan ook nog beschrijvingen in een internationaal toegankelijke taal zijn, zodat taalwetenschappers toegang hebben tot de informatiebronnen over talen. Vandaar dat een internationale uitgeverij het heel gewoon vindt om een boek over het Nederlands uit te geven in het Engels, de 'lingua franca' van de wetenschap. De studie van de manier waarop taalgebruikers woorden maken, geeft ons een beeld van de creativiteit die samengaat met het beheersen van je moedertaal. We kunnen niet alleen elk moment nieuwe zinnen maken of begrijpen - zinnen die we nooit eerder zijn tegengekomen - ook met woorden kunnen we creatief zijn. Die creativiteit met woorden hebben we te danken aan ons vermogen tot patroonherkennning: we zien in de bestaande woorden van een taal terugkerende patronen en gaan dan dat patroon uitbreiden. Wie naast 'eten' ook 'eter' kent, en Revue

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen