VU Magazine 1976 - pagina 434

yH magame 36 zien van wat zich als niet-communistisch aandient, hoezeer we dit, gezien zijn evangelisch uitgangspunt, ook buiten Verkuyls eigen bedoeling moet plaatsen.

Enkeling Toch is het misschien symptomatisch dat hij de idee van de homo economicus, de materialistische en op commercieel gewin beluste mens, (wellicht door een „slip of the pen") op rekening van het marxisme schrijft (blz. 91) en niet op die van het kapitalisme, waartegen het marxisme, althans oorspronkelijk, juist een grote en diepzinnige aanklacht is geweest! Het is van het grootste belang dat wij erkennen dat ook het onverdraaglijke collectivisme waarmee Verkuyl het communisme vereenzelvigt ooit begonnen is als een bevrijdingsbeweging voor de door de maatschappij gecorrumpeerde enkeling. Want dat was Marx. Wanneer men dit niet ziet, ontneemt men zich de mogelijkheid om de totalitaire tendenzen in de praktijk van het communisme, mede van binnen uit, dat is juist in de dialoog, te bestrijden. Reeds de socialisering van de economische activiteit is het resultaat van het kapitalisme, waarop het communisme zichzelf dan ook slechts ziet als de logische bekroningen correctie. Waar wij hier terecht een collectivistisch gevaar zien, en het communisme een onbijbels optimisme verwijten, moeten we er des te meer oog voor hebben, dat op den duur een vernielde en geatomiseerde samenleving zich niet meer anders laat ordenen dan van boven af en op collectivistische wijze. De historische schuldige van de communistische dictatuur is het kapitalisme. Logisch zowel als technisch kan de chaos van een individualistische maatschappij alleen worden opgevangen dooreen collectivisme waarin de ,,onzichtbare hand" van Adam Smith, die voor de sociale harmonie had moeten zorgen, is vervangen door de zichtbare Führer. Daarom is de meest fundamentele kritiek op het communisme die op het kapitalisme. Het kapitalisme was de eerste vrucht van het materialisme der Verlichting. Om deze reden is in de kapitalistische landen een polemiek met het (autentieke) marxisme niet het eerst nodig. Wel een dialoog. Maar die veronderstelt dat men een gemeenschappelijke interesse heeft in de probleemstelling. Juist uit missionair oogpunt moet die worden uitgebuit! ,,De wortel van alle kwaad is de geldzucht" zegt Paulus. Pas wanneer de kerk heeft geluisterd naarde meest diepzinnige preek ooit gehouden over de afgodendienst aan de IVlammon, namelijk die van Marx, kan zij in de dialoog komen met de proclamatie van die andere Heer,

V

\

daar het haar boodschap is dat het altijd gaat om een keuze tussen die twee.

Neo-marxisme Heeft het marxisme ons werkelijk niets te leren, niet alleen maar als uitdaging, maar in haar grondige analyse, over uitbuiting, onder-ontwikkeling en klassestrijd, daar waar uitbuiting, onderontwikkelingen klassemaatschappij eenvoudig een feit zijn? De kritiek vanuit de „vrije wereld" op die zelfde wereld is urgenter en moeilijker dan die op de dictatuur en waanzin van Lenin en Stalin. De laatsten immers ondervinden reeds ruime bestrijding tn pretenderen ook niet de vrijheid waarvoor het westen meent te staan. Daarom moet nog een van de andere verdiensten van het boek van Verkuyl worden genoemd: zijn openheid jegens , het neomarxisme, dat immers fundamentele kritiek levert op de huidige westerse maatschappijen. Dat deze neomarxisten in het dogmatisch-marxistische kamp doorgaans niet voor vol worden aangezien is een verschijnsel dat aan het belang van deze dialoog op geen enkele wijze afdoet. Van iemand als Marcuse kunnen we niet genoeg leren (niet klakkeloos, maar in dialoog). Daarmee is aan de VU nooit veel ernst gemaakt. Zo merkt Verkuyl op dat de moeilijkheid bij een man als Zuidema is geweest, ,,dat hij niet inging op de vragen dieeen auteur als Marcuse opwerpt" (blz. 64). Die vragen betreffen de westerse maatschappij welke Verkuyl naar mijn indruk overigens te optimistisch beoordeelt. In Latijns-Amerika, NoordAmerika en West-Europa, zegt hij, is de dialoog tussen christendom en marxisme mogelijk (blz. 9). In hoeverre is dat waar, vooral als we in aanmerking nemen dat aan de dialoog met het marxisme noodzakelijkerwijs de studie ervan moet voorafgaan? Het boek van de argentijnse theoloog Miguez Bonino,,Christians and Marxists", waarnaar Verkuyl enkele keren verwijst, mag in de boekwinkels liggen in Londen en Geneve, niet alzo in Buenos Aires, Montevideo of Santiago de Chili; een spaanse versie bestaat dan ook niet. De tragiek is schrijnend. De marxisten zijn niet meer of leven als derde-rangs burgers wanneer zij niet zijn uitgeweken. In Nederland is er nog ruimte!

Duitsland Toen ik zojuist enkele dagen in Nederland moest zijn werd mij gevraagd: hoe kijkje nu,,vanuit Zuid-Amerika"diwn tegen de toestanden hier? Nu, vanuit een continent waar ieder die maar iets te maken zou kunnen hebben met marxisme of maatschappijkritiek, vrije wetenschaps-

beoefening — en, moeten we al toevoegen: vrijheid van godsdienstoefening — om des gewetens wille kan worden vervolgd, en in zéér vele gevallen reeds wordt vervolgd, wijst zich in Europa als grootste urgentie aan: de vrijheidsstrijd rondom de ,,Berufsverbote"m Duitsland. Verkuyl verwacht iets van het feit dat een man als Helmut Schmidt als „overtuigd christen"lid kan zijn van een sociaaldemocratische partij (blz. 35-6). Maar in het Duitsland van Schmidt onthult het kapitalisme reeds zodanig zijn totalitaire aard, dat, zoals Het Parool van I oktober jl. meldde, het voor de 250 leden van de Partij van de Arbeid onmogelijk bleek hun kritische advertentie te plaatsen in het links-liberaal dagblad Frankfurter Rundschau. Natuurlijk bestond de vrijheid het te doen. Maar wel had de directie van deze krant graag eerst de garantie dat de opstellers van de annonce alle kosten zouden betalen van de civiele en strafrechtelijke procedures die eventueel zouden volgen. Duitsland kent thans een ongrijpbaar spionagenet, waarvan het gevolg is dat studenten zich nauwelijks meer kritisch over de politiek kunnen uiten, laat staan handtekeningen inzamelen vooreen Chili-actie(over Zuid-Amerika gesproken!), omdat iedereen denkt dat de lijst een dag later bij de Verfassungsschutz ligt, zo lees ik in Vrij Nederland\a.n 5']nni. De studenten durven zich ook niet meer wetenschappelijk bezigte houden met het marxisme. „Alles wordt tegen je gebruikt".

Krachtenveld Dit moest erbij, dacht ik. Want dit is, zonder dat Verkuyl het kan helpen, ook ten dele in Nederland, het krachtenveld waarin zijn boek valt, en waarin het gemakkelijk een verkeerde en door de auteur zeker niet beoogde uitwerking kan hebben. Zonder marxisten kan er geen dialoog met marxisten zijn. En opheffing van de gewetensvrijheid, ook al betreft het (nog) anderen, moet christenen in het geweer brengen. Een vraag die verdere beantwoording verdient is deze: wat kan het marxisme toch hebben, als het over de hele wereld door het meest godslasterlijke fascisme bestreden wordt? Daarom is een dialoog met het marxisme over de ideologie van het kapitahsme vanuit het evangelie geen overbodig luxe. Een volgend boek van Verkuyl? Voor alle kritieklozen ten aanzien van het marxisme is er intussen een stuk verplichte lectuur van een auteur die we ook nu weer erkentelijk moeten zijn.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen