VU Magazine 1976 - pagina 255

ll^ magazme 33

De psychologie en de wetenschap door dr. Paul Keuss

Wat is een theorie? Eenvoudig gesteld is een theorie een verklaring van (een klasse van) waargenomen verschijnselen of feiten. In het algemeen neemt men aan dat de theorie de verklaring nog het beste levert indien zij de omstandigheden aangeeft waaronder dezelfde verschijnselen wederom verwacht kunnen worden, ongeacht of deze verondersteld worden in een volgend onderzoek op te treden dan wel in de beslotenheid van een volgend experiment. vol verband geplaatst te worden. Daarvoor worden theorieën ontwikkeld, aldus Keuss. Er zijn goede en slechte theorieën. In de psychologie nogal wat slechte, vindt Keuss en uitvoerig vertelt hij waarom hij dat vindt. Er zijn theorieën die de verschijnselen en feiten die ze wilden verklaren alleen maar een ander jasje aantrekken — in de trant van: De mens is nieuwsgierig en heeft, derhalve, een nieuwgierigheidsdrang. Er zijn ook theorieën die „alles" willen verklaren. Het zijn grote totaal theorieën die binnen en buiten de psychologie zeer populair zijn, zoals de psycho-analyse. Keuss laat zien hoe de totaal theorieën in staat zijn de psychologie tot stilstand te brengen. Een goede theorie geeft richting aan waarnemen en denken en brengt op die manier nieuwe kennis voort. Vreemd is die gedachte over theorie niet. Ook in het dagelijks leven werkje immers op die manier met theorieën, zoals de schrijver door middel van een voorbeeld over het oplossen van autopech laat zien. Paul Keuss In het april-nummer van VU-magazine bracht Paul Keuss, die wetenschappelijk hoofdmedewerker is in de experimentele psychologie aan de VU, naar voren dat de wetenschap met een zekere gestrengheid beoordeelt welke kennis ze wel en welke ze niet aanvaardt. Als criterium geldt voor de psychologie dat klles wat gezien, gehoord, gevoeld en beleefd wordt in woorden gevangen moet (kunnen) worden. De wetenschap bestaat bij de gratie van op schrift gestelde en aldus overdraagbare kennis. Vervolgens dient deze kennis in een zin-

Om tot een goede theorie te komen is er meer dan alleen maar gezond verstand en vernuft nodig. De basis van de wetenschap is niet zo rationeel als men zou veronderstellen. Keuss komt terug op de plaats waar hij het vorige artikel begon — de nederige houding die de wetenschapsman moet aannemen ten einde de dingen voorzichzelf te laten spreken (Zen) als allereerste stap tot de wetenschap. Maar niet de laatste. Daarna komen de woorden en symbolen, kortom de bepaalde manier van kennisoverdracht waaraan we de wetenschap als zodanig herkennen.

U iteraaid is men nooit in staat identietce omstandigheden te scheppen, hoe men zijn oude en nieuwe experiment ook inricht. Dat geldt in het bijzonder voor psychologie. Strikt genomen kan men niet eens op dezelfde proefpersoon een beroep doen, want hij is ouder geworden, heeft in het voorafgaande experiment iets geleerd dat hij in het nieuwe inbrengt — kortom: hij is niet meer dezelfde. Van de andere kant, het is een theorie, en zeker voor een psychologische theorie, ondoenlijk alle omstandigheden te vermelden - lot bij wijze van spreken de voetenmaat en haarkleur van de proefpersonen. De vakfilosofie heeft een (gelegenheids)term bedacht teneinde de wetenschapsbeoefenaar van de verplichting te ontslaan nadere, voor de theorie irrelevant geachte omstandigheden en details telkens op te sommen in zijn wetenschappelijke artikel. Het is de ceteris paribus clausule, in de letterlijke betekenis; indien het overige (lees: het irrelevante) gelijk is en in de vrije vertaling: onder overigens gelijke omstandigheden. Zo is de invoering van de ceteris paribus clausule een nuttig principe, maar het geeft tegelijkertijd een ontsnappingsmogelijkheid die zich tegen de voortgang der wetenschappelijke theorievorming kan keren. We weten langzamerhand dat de diepst verborgen omstandigheden de ziel schijnen te beïnvloeden - men zou soms werkelijk aan de haarkleur van de proefpersonen denken, indien de resultaten niet volgens de verwachting van een theorie zijn, kan men altijd de ceteris paribus clausule van stal halen: het onderhavige experiment was immers niet geheel identiek aan het voorgaande — vandaar diealwijkende resultaten — , maar men is als onderzoeker helaas niet in staat dat subtiele, maar essentiële verschil in omstandigheden aan te geven. L' iteraard is het nu net dat verschil dat de verwaehtmgen gekoesterd op grond van de oorspronkelijke theorie, die men wilde toetsen, teniet deed. Omgekeerd kan een theorie die men met sukses meende ic bestrijden moeiteloos overeind blijven: de aanhangers van de aangevochten theorie zeggen ook dat hun omstandigheden net even anders waren. Zo is de ceteris paribus clausule er in feite een waarborg voor dat geen enkele experiment of onderzoek het laatste w oord over een theorie heeft.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen