VU Magazine 1976 - pagina 260

ml magame 38

De absolute bibliotheek, waarin voor eens en voor altijd alle feiten van de wereld zijn bijeen gebracht Hij kiest, sclekteert en rangschikt de feiten aan de hand van die leidende gedachte. Daardoor onderhouden de leiten ook zinvolle en betekenisvolle relaties met eikaar. Onderling is er verband. En het fraaist is het indien dal verband oorzakelijk is. Feiten die met in te passen zijn worden genegeerd. Het zijn weggooi-feiten of wel de curiosa waar we al eerder op gestuit zijn. Ook feiten die in zichzelf zinloos zijn en alleen maar hoogst merkwaardig klinken gooit de wetenschapsman weg. Dus de uitspraak: de groene vliegeroveralls zijn uitverkocht, verdwijnt — tenzij het uitverkocht zijn iets naders zegt over de groene vliegeroveralls. Dus, als leiten het kriterium van zinvolheid niet halen dan degradeert de wetenschapsman ze tot curiosa. En die strenge toetsing verricht hij uitsluitend tegen de achtergrond van de leidende gedacht of theorie. Zo zijn theorie en feit verklonken.

^ 1 ^M

Autopech

Feiten voortbrengen Tot zover kenden we het verhaal enigszins van de vorige uitwijding. Een ander aspekt in de relatie is veel belangrijker. De theorie is niet alleen leidraad, zij moet ook feiten voortbrengen. Hoe meer, hoe beter. De theorie moet zorgen dat de onderzoeker een hoop dell-en graal werk kan overslaan. Hoe zit dat? We hebben ooit de onderzoekster Diana Deutsch opgevoerd toen we kwamen te spreken over auditieve illusies, zoals door de koekoeksroep wordt gewekt. Zij heeft een waarnemingstheorie, die bijna vanzelfsprekend feiten voortbrengt. Centraal daarin staat de gedachte van het verschillend lunktioneren der beide oren, hetgeen verband houdt mei de verschillende werking der hersenhelften: de linkerkant identificeert en de rechterkant lokaliseert geluid. De huidige stand der neurofysiologie staat (nog) niet toe dal dit denkbeeld gechecked kan worden door middel van micro-struktureel onderzoek van individuele hersencellen. Fortuinlijk genoeg maakt haar theorie dal onderzoek evenwel overbodig. Grofweg voorspelt deze (korrekt) dat indien beide oren exakt identieke — dus zonder tijd een laseverschil!- loonsekwenties of melodieën worden aangeboden, hel rechteroor, kruiselings verbonden met linker hemisfeer, de tonen analvseert terwijl 't linkeroor (en

de wetenschap wordt gedaan. (We inspekteerden onze eigen rug.) De konklusie was dal de meest kenmerkende bezigheid theorievorming is.

A. M. Maslow, grondlegger van de zogeheten humanistische psychologie de rechter hemisfeer) van de luisteraar meent dat het geluid via datzelfde kanaal, dus links, binnenkomt — hetgeen een illusie is: het geluid komt immers via beide oren binnen. '1 heorieen die nagenoeg onmogelijk onderzoekswerk overbodig maken zijn voor de psychologie van levensbelang. De theorie neemt als hel ware de onderzoeker het werk uit handen. We zouden nog een antwoord geven op de v raag die inging op Freud's wijze van theoretiseren. Groot psycholoog als hij was had hij een overstelpende hoveclheid feiten over dromen, onbewuste en al dan niet,, ver^ro/i_?e«" oedipuskompleks aan het daglicht gebracht. Wel, in plaats van de theorie deed Freud zelf 't werk. Hij observeerde dit en dal. verzamelde inderdaad een gigantische hoeveelheid feitenmateriaal en bundelde deze. Zijn psychoanalytische theorie kwam er als pakpapier omheen. Met andere woorden: de volgorde was verkeerd. We maken even een zijsprongetje. 1 ot nu toe dachten we na over het denken zoals dat in

De vraag rijst hoe het denken zich in het dagelijks leven afspeelt. Laten we een dagelijks probleem bij de kop nemen. Iemand heelt autopech. Hij bevindt zich op een smalle, donkere weg. Het is levensgevaarlijk om uil te stappen. Wat ziet hij daar: de lampen blijven branden! Deze konstatering leidt tol een idee (theorie). Het elektrische circuit en de accu lunktioneren nog; hij hoeft dus niet eens zijn kop onder de motorkap te stekenen zijn handen aan het,,blind empirisch werk" vuil te maken. Bovendien doet de idee (theorie) een nieuw feit geboren worden dat levensbelangrijk is; hij bedenkt dat hij op de startmotor, dus zonder uit te stappen, de auto naar de veilige vluchtstrook kan brengen. Aldus geschiedt. Daar staat hij in de kant en het eerste dat hij ziet is dat de benzinetank leeg is. Dezelfde theorie had hem ingefluisterd dat hij wellicht brandstofproblemen had en ook had de theorie zijn blik naar de meter op het dashboard gestuurd. De theorie stuurt niet alleen, maar kleurt de waarneming bovendien: want hij ziel geen streepjes en een dikke, rode leunend over de meest linkse streep met de nul er boven. Neen, hij leest onmiddellijk af dat de tank leeg is. Theorie en feit zijn niet te scheiden, ook hier niet. De theorie zit al in de zintuigen. Alles wat via de zintuigen tot ons komt interpreteren wij en maken we tezelfdertijd zinvol. Zo sluit alles ineen. De waarneming begint met verwachtingen die we toetsen. In de wetenschap heet hel dat de theorie de verwachtingen zijn. Laten we wederom tol de psychologie en de wetenschap terugkeren. Er is een vraag die niet eenvoudig te beantwoorden is. De theorie moet dan wel de feiten produceren, maar hoe zit het met de man die de theorie voorbrengt. Uit het vage signalement blijkt het volgende: hij is kreatief zoals Henri Poincaré. Voorts, hij moet iets van een bepaald terrein aiweten wil hij ooit nieuwe zinvolle ideeën op dat zeilde terrein kunnen lanceren. Maar, hij mag zeker niet te veel weten,

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen