VU Magazine 1977 - pagina 148

magazine 14

Dr. Roelf Haan:

Conflict en arbeid Hervormd Nederland van 19 februari maakt het zijn lezers niet gemakkelijk, maar dat komt misschien omdat het niet zomaar een kerkblad is, maar een oecumenisch opinieweekblad. In een interview laat het zuivelvoorzitter Rinze Zijlstra zeggen, dat hij de uitspraak dat alleen een antikapitalistisch CDA geloofwaardig is", niet begrijpt. Het gesprek gaat over de staking; dat is een middel, zegt Zijlstra, dat overleg in de weg staat — in de zuivel althans is het niet op zijn plaats, ook historisch gezien niet, ,,omdat we altijd goede sociale verhoudingen hebben gehad. Bij ons heb je niet dat ressentiment tegen de werkgevers omdat die vorige generaties slecht behandeld hebben". Slaan wij echter zes bladzijden verder, dan is daar prof. De Graaf aan het woord, die opmerkt dat we hebben te ,,breken met de traditioneel-christelijke gedachte, dat het conflict en het partijkiezen in een conflict zaken zijn die bijeen christen niet zou passen. (—) Harmonie is een woord en een begrip dat aan de bijbel vreemd is. (—) Een christen kan vandaag niet anders dan antikapitalist zijn". De puzzel ligt hierin, dat beide sprekers verwijzen naar het christelijk-sociale denken, en wel — zo moeten we gezien Zijlstra's antirevolutionaire achtergrond aannemen — naar hetzelfde motief daaruit, i.e. het verzet van Abraham Kuyper ,,tegen het individualisme en tegen de verdediging van het kapitalistisch systeem met een volgens hem onbijbels beroep op de onaantastbaarheid van de eigendom". Mijn bedoeling is allerminst commentaar te leveren bij de perikelen van de actuele stakingssituatie naar aanleiding waarvan Zijlstra werd geïnterviewd. Gaat het bij de stakingen in Nederland (ze zijn intussen weer achter de rug) om een paar centen meer of minder, dan is vanuit de latijnsamerikaanse context van waaruit uit deze pagina nu en dan wordt getracht te schrijven, de staking een vorm van erbarmelijk materialisme en provincialisme. Gaat het echter in hoofdzaak om andere dingen — hetgeen de berichtgeving niet doet vermoeden — dan moet de staking op ietwat genuanceerde wijze worden gewaardeerd. Stakingen in Argentinië zijn in strijd met de staatsveiligheid en worden dienovereenkomstig boven- en ondergronds gesmoord. Laat men van dit recht in Nederland dus weten te profiteren. Het betoog van Zijlstra en dat van De Graaf kunnen niet tegen elkaar worden uitgespeeld. De eerste spreekt over de praktijk en over de korte termijn; laatstgenoemde

over de principiële visie en de lange termijn. Wel zou men het eens moeten zijn over de verbinding tussen die twee: concrete problematiek en geloof, die De Graaf zoekt in een (soicalistische) ,,rode draad in de concrete keuzen, en Zijlstra geheel (uit vrees voor conflict!) in het vage laat: ,,de dominee moet niet verder gaan dan het preken van de naastenliefde" — een uitspraak die gevaarlijk dicht in de buurt komt van wat Dekker (zie V U-magazine van februari jl.) „kerkelijke vertrossing" noemt. Socialisme is antikapitalisme. In,.Socialistische richting" zochi ook Kuyper het vervolg op zijn ,,architectonische" — we zouden nu zeggen: structurele-maatschappijkritiek. Wat was er met dat kapitalisme toch ook weer aan de hand? Moeten christenen zich daar werkelijk zo druk om maken, zelfs in Nederland? Als Max Weber gelijk heeft, dan is de ,,geest van het kapitalisme" trouwens een rechtstreeks product van de christelijke levenswijze. Ik denk aan de Amerikaanse predikant die mij eens vertelde dat hij uit opvoedkundig oogpunt voor zijn opgroeiende kinderen in zijn achtertuin een fokkerijtje wilde beginnen van een of ander knaagdier met een lucratief bontvelletje, daar ze immers vroeg moesten leren als rentmeester te leven. Zo zouden ze hun spaarcenten productief kunnen besteden. De gelijkenis van de talenten — die zich bedient van financiële termen — werd dus op recht fundamentalistische wijze uitgelegd. Wat ook de historische band tussen beide mag zijn (theologisch is er van alles op Webers stelling af te dingen, maar daarom gaat het helaas niet), heeft de geest van het christendom zich inderdaad niet zodanig aan die van het kapitaüsme aangepast, dat deze laatste eenvoudig niet,,bespreekbaar" meer is? Men heeft Marx een onchristelijke mensbeschouwing verweten: die van de arbeider, die door zijn arbeid zijn eigen lotsbestemming in handen kan nemen. Is het daarorn dat men toen maar de onmacht van de arbeider over de keuze en bestemming van zijn product tot norm heeft verheven? Kapitalisme is dit: dat de arbeider is gedegradeerd tot productiemiddel (en in de moderne tijd eveneens tot consumptiemiddel; in beide gevallen is hij middel).,,Arbeid,", „kapitaal" en „natuur"zijn de klassieke „productiemiddelen" — in de economische theorie op één lijn gebracht, alsof de arbeid van de arbeider zou zijn los te maken. Zij maken samen 't productieproces, dat de economische theorie wil,,beheersen" — in het midden latend wie

eigelijk wie beheerst! Arbeid is stukgoed, dat moet worden ingezet al waar het onpersoonlijke productieproces dat vereist, niettegenstaande het feit dat ,,de mens van alle soorten bagage de moeilijkst vervoerbare is" (Adam Smith). Max Weber zegt het duidelijk: in het kapitalisme is de arbeider geen economisch subject; zijn activiteit kan evenmin als die van de slaaf „economisch handelen" worden genoemd. Economisch handelen kan slechts na vijven, bij de besteding van zijn inkomen; op zijn werk is hij niet anders dan een technische element. Nu is het kapitalisme in Nederland inderdaad — al wordt het argument vaak te onpas gebruikt — in belangrijke mate ingedamd. Maar tegenwicht is nog geen opheffing. En veel van onze compenserende sociale voorzieningen zijn mogelijk dankzij de welvaart die tot stand komt op basis van de kapitalistische productiewijze is het niet binnensdan wel buitenslands. Hoeveel ondernemers betitelen het Nederlandse leefklimaat niet als een slecht investeringsklimaat, en prefereren het betere investeringsklimaat in 's werelds poütiestaten? Daarom liever geen Nederlands triumfalisme in de strijd tegen het kapitalisme. Bovendien: de zaken mogen thuis een heel eind verbeterd zijn, maar hoe staat het met de zeggenschap van de arbeider overzijn product? Is het bedrijf werkelijk de gemeenschap die Zijlstra ertoe brengt het te vergelijken met het huwelijk? Of wordt hier de chronische fout begaan van christenen die een ideale theorie op een daarmee niet corresponderende realiteit betrekken — met alle beleidsfouten vandien? In ieder geval gaan deze vragen verre van die van „harmonie" of,,conflict" te boven.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen