VU Magazine 1978 - pagina 78

magadne 32

Spel en ernst: de wetenschappen door prof. dr. C. A. van Peursen

Dikwijls wordt gezegd dat onze maatschappij aan het ,,verwetenschappelijken" is. Daarmee bedoelt men dat de wetenschap tot in alle schuilhoeken van de samenleving doordringt: via techniek tot in huishoudelijke apparaten, via t.v. tot in de voorstellingswereld van volwassenen en kinderen, via psychologische adviezen tot in het politieke bedrijf, via de wetenschappelijke ,,verborgen verleiders " tot in de uithoeken van ons zieleleven. Maar deze verwetenschappelijking reikt verder. Het is alsof onze toekomst door de toepassingen van de wetenschap gemaakt of gebroken zal worden. Kan men in de komende tijden geheel nieuwe soorten van eoergie ontwikkelen? Kan men genetisch (via wetenschappelijke ingrepen in de erfelijkheid) ziekten voorkómen of zelfs bepaald soort mensen laten geboren worden? Kan men via psychofarmaca (geneesmiddelen die op de geest inwerken) toestanden van vreugde, innerlijke vrede, levensmoed kunstmatig oproepen? Al deze vragen hebben iets van een vreemde science-fiction (in roman-vorm beschreven fantastische toekomstbeelden). Met alle stoutmoedige verwachtingen. Maar ook met alle onzekerheden en angsten. In een toenemend aantal films worden beide mogelijkheden, de positieve en de negatieve, uitgebuit en soms schokkend voor ogen gebracht. Het is eigenlijk niet nodig om deze macht van de wetenschappen via ' science-fiction te projecteren in een denkbeeldige - maar misschien toch reel e-toekomst. In het heden liggen al de sporen, de soms hoopvolle richtingwijzers en tegelijk de onheilspellende gevarenborden. Want wat zich op dit moment in wetenschappelijke laboratoria en zelfs al in de berekeningen op papier afspeelt, is ai veelzeggend genoeg. Laten we eokele verschijnselen in herinnering roepen, die voor een deel

onderzocht. Het is wellicht mogelijk om via de stem bepaalde vormen van overredende taal te gebruiken, zo geraffineerd op onderbewuste krachten in het menselijk zieleleven afgestemd, dat zij het menselijk gedrag kunnen veranderen. Er is niet zoveel fantasie voor nodig om zich in te denken dat zulke teksten ojp een bandje gezet worden, dat deze bandjes ontvreemd worden, dat zij dan . . . enz.

(foto Eduard de Kam) reeds in uitvoerig gedocumenteerde vorm in vorige afleveringen van dit tijdschrift behandeld werden. Via de bestudering van de dragers van de menselijke erfelijkheid (DNA) heeft men thans eenvoudige vormen van zulke ,,boodschappers van erfelijkheid" kunnen construeren. Deze kunnen experimenteel ingebouwd worden in bacillen. Bestaat er nu geen gevaar - aldus de vraag vroeger alhier en trouwens in vele andere artikelen gesteld - dat zulk een bacil uit een laboratorium ,,ontsnapt" en door uitbreiding en verspreiding miljoenen mensen kan aantasten? Er zijn meer alarmerende berichten. In laboratoria worden zgn. laserstralen ontwikkeld en beproefd. Onder meer voor de oorlogvoering zijn deze merkwaardig scherp gerichte lichtstralen van belang en kunnen zij een geheim en machtig wapen betekenen. Het schijnt, volgens sommige krantenberichten, wel eens voor te komen dat zulk een straal uit een laboratorium verdwijnt, ergens in de gewone wereld terecht komt en daar vreemde ongelukken bewerkstelligt. Op het gebied van de psychologie worden vreemde krachten van menselijke beïnvloeding

Zo zou men door kunnen gaan. Het zijn trouwens discussies - voor en tegen - die overal gevoerd worden over voordelen en gevaren van de toepassing van de wetenschappen. Wat is hier eigenlijk aan de hand? Twee aspecten zijn van belang. Ten eerste de toenemende specialisatie van wetenschappen met de ermede samenhangende onbegrijpelijkheid en zelfs onbedoelde geheimzinnigheid van wetenschappelijk laboratoriumen denk-werk. Daar komt nog bij dat elke wetenschapper op zichzelf meestal slechts een klein stukje van het geheel kan overzien. Hij is bezig aan een weefsel, waaraan vele anderen, dikwijls ook voor hem onbekenden, aan het werk zijn. Er is een toenemende anonieme (naamloze) kracht die in de verwetensch^pelijking naar voren komt. Elk jaar worden voor grote ontdekkers en uitvinders op het gebied der wetenschappen Nobel-prijzen toegekend. Het is opvallend dat de laatstejaren dergelijke prijzen meestal niet aan één persoon, maar aan een groep worden toegekend: het wetenschapsbedrijf wordt minder persoonlijk. Een tweede aspect is, dat de toepassingen van wetenschappen dikwijls resultaten opleveren die men aanvankelijk niet voorzien had. Het is soms alsof het zuivere wetenschappelijke doordenken van problemen plotseling onverwachte toepassingen kan krijgen. Beide aspecten zijn onderdeel van een ruimer verband, dat in vele opzichten

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen