VU Magazine 1978 - pagina 343

yU magazine 33

Pamflettisten in 17e eeuw niet vies van indoctrinatie fragment uit 'Het Kopergeld van de Gouden Eeuw' door prof. dr. A. Th. van Deursen

In de meeste gevallen was het pamflet een vergankelijk produkt. Vermoedelijk zal dat vooral waar geweest zijn voor die pamfletten, die geen ander doel hadden dan actuele gebeurtenissen in ruimer kring bekend te maken. Hadden ze eenmaal de nieuwsgierigheid bevredigd, dan daalde hun waarde tot die van de krant van gisteren. Langere looptijd kenden misschien de vele pamfletten, die tevens of uitsluitend moesten bijdragen tot de meningsvorming: die geschriften waarvan de auteurs commentaar gaven, stelling namen, gispten, prezen en beoordeelden. Van geen enkel soort bleef alles behouden; maar er is genoeg overgebleven om een paar algemene indrukken mogelijk te maken. Zeker geen laatste woord. Er zijn verscheidene catalogi van grote verzamelingen beschikbaar, doch we missen een beschrijving van het geheel, die de gebruiker volledig zou informeren over elk thans nog bekend pamflet dat ooit in de Nederlanden gedrukt of verkocht werd. Voorlopige impressies kunnen we echter wel opdoen. Als uitgangspunt kunnen wij dan bijvoorbeeld de belangrijkste collectie kiezen, die van de Koninklijke Bibliotheek te 's-Gravenhage, beschreven in de catalogus van Knuttel. We kunnen dan allereerst eenvoudig nagaan hoeveel pamfletten wij per jaar vermeld vinden, zoals blijkt uit de volgende tabel. 7 18 12 12 37 48 72 120 34 28 45 50 45 40

1591 2 • 1592 2 1593 7 1594 27 1595 19 1596 22 1597 37 1598 53 1599 57 1600 43 1601 21 1602 31 1603 33 1604 46 1605 24

1611 106 1612 106 1613156 1614150 1615 81 1616 96 1617176 1618310 1619204 1620121 1621161 1622 100 1623111 1624 67 1625 64

1631 67 1632 103 1633 39 1634 18 1635 51 1636 62 1637 86 1638 40 1639 65 1640 60 1641 74 1642108 1643 141 1644110 641645

1586 14 1587 48 1588 •36 1589 16 1590 14

1606 38 1607 215 1608 1609128 1610129

1626 91 1617 54 1628 67 1629133 1630139

1646141 1647229 164,8192

1572 1573 1574 1575 1576 1577 1578 1579 1580 1581 1582 1583 1584 1585

101

De eerste conclusie die deze tabel toelaat is de belangrijkste, die tevens

de waarde van iedere volgende beperkt: we moeten deze getallen met grote achterdocht beschouwen. Het gaat hier immers om niet meer dan één enkele verzameling. Door allerlei oorzaken kan die voor elk willekeurigjaar te kort schieten, zodat ze de werkelijkheid van het toenmalige aanbod niet weerspiegelt. Zelfs de stelling dat in 1618 meer pamfletten verschenen zijn dan in 1591 of 1592 wordt daardoor betwistbaar, al blijft ze voorshands waarschijnlijk. Redenerend dus vanuit dergelijke waarschijnlijkheden, zien we een eerste productietop in de jaren 1576-1579. De oorzaken zijn direct uit een jaartallenboekje voor de vaderlandse geschiedenis af te lezen: de pacificatie van Gent, de unies van Brussel, het Keulse vredescongres, Atrecht en Utrecht. Het ging destijds om oorlog en vrede, voor iedereen een brandend actueel probleem, dat de behoefte aan informatie deed stijgen. Dat kan men constateren in alle fasen van de strijd tegen Spanje. Telkens wanneer er sprake is van vredesonderhandelingen zien we de jaarscores omhoog gaan in vergelijking met de directe voorgangers: 1594, 1598, 1607-1609, 1621. 1629-1630, 1632-1633, 1643-1648. Deze cijfers liggen hoger en dikwijls veel hoger dan in de perioden waarin het nieuws over de oorlogsverrichtingen de publiciteit beheerst. Overwinningen werden beschreven, bezongen en toegejuicht, maar vredesbesprekingen brachten altijd een discussie op gang pró en contra. Hoe juist een gedachtenwisseling de pamflettenstroom

Dezer dagen is bij uitgeverij Van Gorcum in Assen het tweede deel verschenen in de reelcs ,,Het Kopergeld van de Gouden Eeuw", geschreven door VU-liistoricus prof. dr. A. Th. van Deursen. Deze tracht in deze reeks monograffeën een beeld te schetsen van het dagelijlcs leven van ,,de gewone man" in de Gouden Eeuw. Het eerste deel, waaruit in het juli/ augustus-nummer een hoofdstuk werd afgedrulit, handelde vooral over de materiële kanten van het bestaan. Het tweede deel heeft de „Volkskultuur" als thema. Aan de orde komt onder meer: de positie van de vrouw, verloving, huwelijk; prostitutie, drinken, roken, feesten, vechten; opvoeding, onderwijs, kinderarbeid. Het vierde hoofdstuk gaat over volkslectuur en nieuwsvoorziening. Uit dit hoofdstuk koos VU-magazine een paar fragmenten: over pamfletten en de lezers daarvan; over een discussie over oorl<^ en vrede; over propaganda en beinvloedii^ en over pure sensatie-pers.

deed aanzwellen, blijkt vooral ook gedurende het twaalfjarig bestand. Vanaf 1610 is de religie dan jaren achtereen het best vertegenwoordigde onderwerp. Pas na afloop van het bestand wordt ze van de eerste plaats verdrongen, maar de godsdienst-kwestie blijft in het centrum van de belangstelling, en ze zal nog enkele malen - 1626, 1630 - de leiding in het klassement heroveren. De gewone oorlogshandelingen steken hierbij vergeleken vooral in het begin nogal af. De jaren van Maurits" grote veroveringen leverden geen rijke buit aan pamfletten op. Een toevallig ongeluk in de collectie-Knuttel? Andere verzamelingen bieden inderdaad wel een iets ruimere, maar toch altijd nog geen royale oogst. Is de geestdrift pas

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen