VU Magazine 1980 - pagina 65

Ii^ magazine 19 flVRUf imiVtRSmiT

laomS!

mée. Rond 1560 is de leer van Calvijn hier in enkele geschriften samengevat: de Nederlandse Geloofsbelijdenis en de Heidelbergse Catechismus. Tijdens het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) kwam daar een derde bij: de artikelen tegen de Remonstranten, ook wel Dordse Leerregels genoemd. Deze drie geschriften, belijdenisgeschriften genoemd, werden mèt de bijbel de grondslag van de Gereformeerde Leer. Dat er in de kerk tijdens de Republiek, dus voor 1795, verschillende opvattingen bestonden was tijdens het Twaalfjarig Bestand wel gebleken: het conflict daarover had zelfs een uitloper naar de staatkundige verhoudingen: denk aan het proces tegen Oldenbarneveldt. Er bestond een groep, die zich in kerkelijk opzicht rekkelijk, d.w.z. minder streng in de leer van de kerk,- noemde en een groep preciezen. Deze laatste wilde strenge handhaving van de Gereformeerde beginselen en zij had voorlopig gewonnen. De Republiek behield daardoor een orthodox-protestants karakter (orthodox: zich stipt houdend aan wat men beschouwde als de echte, bijbelse leer.) De invloed van het strenge Calvinisme nam in de achttiende eeuw af door de opkomst van de ideeën van de Verlichting: door de verbreiding hiervan nam de invloed van de rekkelijken toe. Het Calvinisme werd langzamerhand vervangen door een algemeen Christendom, dat zaken als verdraagzaamheid en een deugdzaam leven belangrijker achtte dan naleving van de belijdenisgeschriften. In en na de Franse Tijd kwam aan de verwevenheid van kerk en staat een eind: kerk en staat werden gescheiden, al bleef de invloed van de staat nog merkbaar in het Algemeen reglement voor het bestuur der Hervormde Kerk, dat i n 1816 opgesteld werd, het bestuur werd gecentraliseerd. Voor dit onderwerp is het belangrijk, dat in de leiding van de Nederlands Hervormde Kerk vooral mensen kwamen, die vroeger rekkelijken heetten.

De kleine luyden Er waren in de kerk natuurlijk nog wel groepen, die als erfgenaam van de preciezen waren te beschouwen. In deze eeuw kwam voor hen de naam orthodoxen in gebruik. Maar deze groepen traden niet op de voorgrond, omdat ze behoorden tot de Zegel van de Vrije Universiteit. Ais devies aangebracht boven de hoofdingang aan de Keizersgraclït, thans te zien op het katheder in de VUaula.

lagere standen en een minderheid vormden in de samenleving. Voor de geschiedenis van de Vrije Universiteit zijn ze belangrijk. Ze hebben later de naam kleine luyden gekregen: een onontwikkelde, bijbelgelovige volksgroep. Deze groep had de kenmerken van elke minderheid: ze werd gediscrimineerd en had een gering prestige. In de negentiende eeuw zijn er zoals gezegd meer van deze minderheden in de samenleving. De kleine luyden waren zich bewust van hun positie, ze noemden zichzelf „de eenvoud/gen", „ 't volk-met-de-pet". Over het algemeen waren ze arm en hadden geen of weinig onderwijs gevolgd. Al waren ze materieel minderwaardig, zelf achtten ze zich rijk als erfgenamen van het ware geloof. Kenmerkend waren hun grote kennis van de bijbel en hun diepe vroomheid. God leidt het leven. Hij heeft uit genade mensen uitverkoren die het eeuwige leven zullen ontvangen. De gelovigen kenden elkaar meestal goed door de kerkdiensten en bijeenkomsten. Er bestond daardoor een hechte band. Ze hadden grote bezwaren tegen de ontwikkelingen in de Nederlands Hervormde kerk. De leiding van deze kerk wees de gehechtheid van de kleine luyden aan de belijdenisgeschriften als verouderd en achterlijk van de hand.

Ontwikkelden In de kerk bestond echter ook een groepje ontwikkelden, die niet tevreden was met de gang van zaken: tot hen behoorden de letterkundigen Bilderdijk (1765-1831), Da Costa (1798-1860) en de historicus Groen van Prinsterer (1801-1876). Hun ideaal was: herstel van de betekenis van de kerk, die een volkskerk moest zijn zoals in de tijd van de Republiek. Nederland was volgens hun opvattingen een Christelijke natie gebleven. De kerk zou een ruimere plaats in de samenleving moeten hebben en daarin een grotere rol moeten spelen dan in hun dagen het geval was. Ook Abraham Kuyper (gest. 1920), die de hoofdrol vervulde bij de stichting van de VU heeft lang een nauw samengaan van kerk en staat voor ogen gestaan; hij wilde een staat; waarin het nationale gevoel een calvinistisch stempel zou dragen, zoals in de tijd van de Republiek. De verbinding tussen geloof en natie was tijdens de Franse Revolutie verbroken, maar diende te worden hersteld: vandaar later namen als anti-revolutionair en christelijk-historisch voor politieke partijen. Herkerstening (= opnieuw Christelijk maken) achtten Kuyper en zijn voorgangers noodzakelijk. Dat het onderwijs hierin een belangrijke funktie kon vervullen is duidelijk. Vóór de Franse Tijd was godsdienstonderwijs op de scholen een normaal verschijnsel, maar onder het in 1813 ontstane koninkrijk der Nederlanden werden scholen gesticht door de overheid en aan het godsdienstonderwijs werd weinig aandacht besteed. Het ideaal van Groen van Prinsterer was een christelijke openbare school, met ruimte voor verschillende godsdienstige richtingen: rooms-katholiek, gereformeerd en joods, maar dit werd na 1857 onbereikbaar. In dat jaar werd bij wet het godsdienstonderwijs op de openbare scholen geweerd.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen