VU Magazine 1980 - pagina 304

WJfejt"

1 ^ magazine 38

Brief uit Botswana

Armoede in Botswana (1) door drs. J. Opschoor Armoede in Botswana (1) Armoede is één van de grootste problemen in ontwikkelingslanden, en op zich is het weer de oorzaak van andere problemen (zoals bijvoorbeeld ziektes als TBC). Dit geldt zeker ook voor Botswana. De cijfers over het nationale product van dit land suggereren een geweldige groei, maar je zou Botswana kunnen zien als een voorbeeld van het falen van zo'n maatstaf als het bruto nationaal product, om welvaartstoename te meten. Er is veel armoede in Botswana. Eén van de methodes om de omvang ervan getalsmatig uit te drukken, is: het tellen van de mensen die moeten leven van een inkomen onderde ,,poverty datum line", een benadering van wat nodig is om in leven te blijven. Voor Botswana is dat zo'n f 282,50 per persoon per jaar, nauwelijks tweederde van wat nodig is voor een ,,menselijke levensstandaard". Ongeveer 45% van de plattelandsgezinnen leefden onder die grens. Voor de stedelijke situaties werd met een aangepaste ,,poverty datum line" gewerkt, en daar vond men dat 36%-47% onder dat niveau leefde. Hoe die armoede eruit ziet, wil ik hier niet beschrijven. Mensen die tot hier in deze brief gevorderd zijn, zien genoeg TV en lezen voldoende, om zich van die armoede een beeld te hebben gevormd. Wel wil ik een poging wagen, te beschrijven waar die armoede vandaan komt. Want ze was er niet altijd. De grootste ,,stam" in Botswana is die van de Bamangwato. Hun oorsprong is Transvaal waaruit ze in de 18e eeuw naar het huidige Botswana trokken, alwaar ze kans zagen veel andere, reeds aanwezige of ook nieuwkomende, groepen te assimileren. De economische geschiedenis van die stam kan ons helpen te begrijpen, waar de armoede in Botswana zijn wortels heeft. Hier-

onder volgt een schets van die historie, ontleend aan een artikel van Neil Parsons. In een volgend artikel wil ik proberen aan te geven welke krachten en factoren op dit moment die armoede in stand houden of bevorderen.

Zelfstandigheid In het begin van de 19e eeuw ontstond de Ngwato-staat met een organisatiemodel dat bij uitstek geschikt was om te worden toegepast op een sterk groeiend aantal onderdanen. Centraal stond de koning, met rondom hem een hele aristocratie. Daarnaast ontstonden erfelijke functies als opzieners over delen van de koninklijke kuddes waarvan een groot deel van de stam economisch afhankelijk was. Gezag, orde en publieke werken werden aangebracht en onderhouden met behulp van ,,regimenten" onder bevel van de koning via diens naaste verwanten, en bestaande uit leeftijdsgenoten uit alle rangen en standen. Aldus ontstond een hiërarchisch, slagvaardig, militairistisch systeem dat zich snel uitbreidde over grote gebieden en over andere groepen. In 1842 telde de hoofdstad zo'n 6.000 inwoners; in 1866 al 30.000. Twee economische factoren zaten achter deze expansie: het zoeken naar grasland voor de groter wordende kuddes, en: het onderwerpen van jachtterreinen om de stijgende vraag naar ivoor, struisvogelveren en bont te bevredigen via handel naar Kaapstad (en uiteindelijk naar Europa). Door deze handel nam de welstand van de Bamangwato geweldig toe, al werd de staat daardoor tenslotte een ,,periferie van de periferie van het Europese kapitaUsme", zoals Parsons zegt. Tot 1875 werd de politieke geschiedenis van de stam beheerst door paleisvetes, die voor een groot deel te herleiden waren tot verschillen in vi-

sie en belangen, in verband met veebezit. Waren de koeien van de koning? Kon er ook privébezit zijn? Met de troonsbestijging van Khama III (1875) komt daar een einde aan. Hij doet publiekelijk afstand van alle eigendomsrecht en staat zijn koeien af aan hen die ze vroeger in zijn naam beheerden. Aldus ontstaat er een groep van rijke vee-eigenaars (waar Khama zelf al snel óók weer toe behoort, overigens). Het economisch stelsel wordt er één van paternalistisch, feodaal liberalisme: privébezit, in een hiërarchisch stelsel met grote ongelijkheid in welstand en rechten. Khama exploiteerde de handelsstromen naar het zuiden; hij monopoliseerde die handel dank zij een zeer strategische positie van zijn stam langs de handelsroute. Het merendeel van de opbrengsten van deze exploitatie werd omgezet in uitgaven ten behoeve van de versterking van zijn staat. Tegen het eind van de 19e eeuw begint de stroom van kolonisten in Rhodesië op gang te komen. Er ontstaat een levendige handel tussen de stam en die stroom mensen, die behoefte hebben aan wagens, vee, voedsel etc. De baten van deze handel drongen zeer ver door in de stam, als het dragen van westerse kleren al in die dagen, daarvoor een aanwijzing is. Die baten werden overigens niet alleen omgezet in consumptiegoederen, maar ook in productiemiddelen: ploegen, wagens, etc. Deze periode zag het hoogtepunt van de economische ontwikkeling van de Bamangwato: gebaseerd op machtsoverwicht t.o.v. andere groepen in het gebied, én op een strategische positie temidden van de staten in zuidelijk Afrika, kon Khama in zijn land een situatie van welvaart realiseren.

Protectie of uitbuiting? Rondde eeuwwisseling begonnen de

^

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen