VU Magazine 1981 - pagina 216

daat. Staalman is het parlement ingedragen door het marine-personeel beneden de rang van officier omdat men in hem persoonlijk vertrouwen had. Dat verschafte hem in de partij een zeer onafhankelijke positie. Hij was diepe bewonderaar van Kuypers denkbeelden, maar z'n zetel had hij niet aan Kuyper te danken. Mede met het oog op z'n overwegend niet ARkiezers sloot hij zich niet aan bij de ARkamerclub, althans niet officieel. Uit brieven die hij aan Kuyper schreef kan afgeleid worden, dat daarvoor bij Kuyper begrip moet hebben bestaan, al klopte dat niet met fractiediscipline, die Kuyper uit oogpunt van machtsvorming gewenst achtte. Problemen met het buitenbeentje op de linkervleugel van de ARP waren er reeds in de negentiger jaren. Scherp hield Staalman Kuyper in de gaten om te voorkomen dat deze onder conservatieve invloed zou raken. Wat hem met name hoog zat was het punt kiesrechtuitbreiding voorde gewone man. Dat Lohman uit de VU en de ARP werd gewerkt, omdat deze zich verzette tegen kiesrechtuitbreiding (de kieswet Tak) had Staalmans voile instemming. Daarentegen vond hij het ,,een slag in tiet aangezicht van de Cliristelijke democratie" toen Kuyper later openlijk erkende ,,dat mr. Lotiman volstrekt niet geheel ongelijk had", en dat Kuyper „vee/ en velerlei eenmaal door hem in Programma's neergeschreven (...) thans niet meer met zijn verantwoordelijkheid (zou) willen dekken." Hartelijk wenste Staalman op 28 juni 1901 Kuyper nog geluk met diens verkiezingszege, maar als de AR-leider de samenstelling van zijn kabinet bekendmaakt, slaat Staalman de schrik om het hart. ,,De samenstelling van dit Kabinet door deze Kabinetsformateur, dien ik niet minder dan de beste der duizenden die hem volgen hoogacht, heeft mij bitter teleurgesteld (...). Zoo gaarnehad men gezien (..)dat in dit ministerie plaats ware gegeven aan mannen althans uit de anti-revolutionaire partij, die van de liefde en van het vertrouwen der onzen verzekerd zijn, om hun werks wil." Kuyper betoogt in de Tweede Kamer dat men hem niet meer lastig moet vallen met wat hij vroeger allemaal heeft geschreven {,,oude plunje"), maar zo makkelijk komt de tot regeren geroepen dominee niet van Staalman af. in 1902 richt Staalman het blad „ D e Christen-Democraat" op (het begrip ,,democraat" had ongeveer dezelfde gevoelswaarde als nu ,,progressief") en daarin wordt week-in-week-uit afgedrukt wat minister-president Kuy-

198

Voorde kast met „Oude plunje" „Zou het mij nog passen? Het is altijd mijn liefste pai(je geweest"

per in vroeger jaren allemaal had geschreven. Wat hoopte Staalman daarmee te bereiken? Vermoedelijk was dit bedoeld als een publieke aansporing aan de kabinetsleider om het been stijf te houden jegens de conservatieven in zijn regering, om zich niet te laten ,,inpakken" en om trouw te blijven aan eigen opvattingen. Maar in een krant werkt zoiets anders dan in een briefje. Het politieke effect van het aanhalen van vroegere uitspraken van ,,de leider" was diepe ergernis. Het hele enorme legioen Kuyper-vereerders in den lande concludeerde dat Staalman er kennelijk op uit was om de aanbeden leider kiezersbedrog in de schoenen te schuiven, een vermoeden dat sterker werd naarmate men zich moeilijker kon voorstellen dat de geniale Kuyper het inderdaad wel eens zou moeten afleggen tegen anderen of tegen de harde realiteit. Het antwoord op Staalmans activiteit werd gevormd door op verontwaardiging gestoelde trouwbetuigingen aan Kuyper en zijn kabinet, gevolgd door een hetze tegen Staalman vanuit de lagere partij-regionen. Al in februari 1903 probeert het Provinciaal Comité Noord-Holland om Staalman de partij uit te gooien. Dat mislukt; de partijtop is wijzer. Een jaar later volgt een tweede poging. Nu probeert het Provinciaal Comité Staalmans kiesvereniging uit de partij te zetten, met gelijktijdige erkenning van een door enkele bewoners van Den Helder nieuw opgerichte kies-

(De Notenl(rai(er, 1907)

vereniging,, Vader/and en Oranye". Staalman pikt dat niet en het Centraal Comité maakt het provinciaal besluit ongedaan. De kous is daarmee echter niet af. Het rumoer heeft tot gevolg dat progressieve anti-revolutionairen elders in Nederland wakker worden. Ze verenigen zich in 1904 onder Staalmans leiding in de ,,Nationale Bond van Christen-Democratische Propagandaclubs", een beweging die door de ARP-top niet wordt erkend. De splijtzwam begint te werken. Op 16 maart 1905 besluit het Centraal Comité de kiesvereniging „Vaderland en Oranje" in Den Helder te erkennen, in feite een regelrechte oorlogsverklaring aan het kamerlid Staalman. De Christen-Democratische Propagandaclubs stellen daarop ultimatieve eisen aan het Centraal Comité. Ze willen: 1. Aanvulling van het Program van Actie voor de verkiezingen van 1905 met grondwetsherziening om te kunnen komen tot invoering van het door Kuyper bepleite huismanskiesrecht. 2. Herstel van de kiesvereniging Nederland en Oranje te Den Helder. 3. Enkele kandidaturen van christendemocraten in districten waar andere (lees conservatievere) christelijke kandidaten geen kans hebben. Het laatste punt is typerend. De redenering is dat wat Staalman in Den Helder lukte, ook elders moet kunnen slagen met progressieve kandidaten. Voor de deputatenvergadering van half april wil men antwoord, Anders zou worden overgegaan tot oprichting van een eigen partij.

VU-Magazine10(1981)5(mei)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen