VU Magazine 1981 - pagina 242

Beeldvorming in de koude oorlog: Oosteuropese cartoon over Churchill. (Foto: AP)

Beeldvorming in de koude oorlog: Amerikaanse zienswijze op Stalins politiek in 1949. (Uit: Onze Jaren)

Westen wordt gezien als een gesloten blok, centraal geleid door de Verenigde Staten, met één heersende ideologie die voortdurend tot propaganda-akties en samenzweringen tegen de ontwapening, de werkende klasse en het Russische kommunisme leidt. Die ideologie heet uiteraard kapitalisme, aldus Van den Bereken. Van den Bereken benadrukte echter juist de veelheid van denkvormen en overtuigingen in het Westen. ,,Bij ons is eerder sprake van een ideologische anarchie dan van één heersende denkrichting, want wij hebben een open samenleving." \/ar\ den Bereken noteerde in zijn Moskouse tijd nog enkele markante verschillen in het vijanddenken: de Sovjetpropaganda tegen het Westen wordt van staatswege georganiseerd. In het Westen bestaat natuurlijk even goed anti-Sovjetpropaganda, maar die gaat uit van groepen en personen en 't staat een ieder vrij om het daar wel of niet mee eens te zijn. Een ander opmerkelijk verschil: het vijandbeeld van de Sovjet-Unie is sterk ideologisch gekleurd en daarom een bemoeilijkende, zo niet ongrijpbare faktorin het wederzijds overleg. Het westerse vijandbeeld is vooral op militaire aspekten gericht. ,,Dat vijandbeeld is meetbaar en bediskussieerbaar" aldus Van den Bereken, die een kritisch gehoor van VU-studenten tegenover zich vond. Zijn konklusie: een nietkommunist kan zich niet herkennen in het Russische vijandbeeld. Dat vijandbeeld houdt zich in stand, móetzichzelf ook in stand houden. Waarom? Dat heeft alles te maken met de grondslagen van de Russische staat en de ideeën waarop die gebouwd is. De Sovjet-Unie is een staat, anders dan andere. Het is geen demokratie, ook weer geen diktatuur en ook niet een totalitaire staat

zoals Nazi-Duitsland. Van den Bereken betoogde dat we in de Sovjet-Unie een nieuw soort staat hebben, een variant van het type theokratie, de staat waar God of Allah regeert, n.l. de ideokratie, een staat waar de overheid belang heeft bij een ideologie en de uitdraging daarvan. Dat uit zich in toezicht op de pers, op de geschiedschrijving (onaangename gebeurtenissen worden uit het nationale geheugen gewist om de schijn van een ononderbroken doorgaande lijn op te houden), op de taal (de betekenis van woorden en begrippen wordt voorgeschreven) op de kunst en de kuituur (de overheid schrijft de smaak van het publiek voor). De staat bepaalt de idealen van de burger. Omdat de burger (de ,,homo sovieticus", de nieuwe ,,sovjetmens") ondergeschikt is aan de staatsbelangen wordt hij eigenlijk gekoloniseerd. Wat tegen die belangen ingaat, heet dan ook antiSovjetisme, een wettelijk verboden gedrag. Van den Bereken: ,,Dit alles wil overigens niet zeggen dat de Sovjetleiders zelf nu beslist in de leer geloven. Ze maken zich ook geen illusie dat de burgers erin geloven, 't Is meer koele berekening. Het systeem moet blijven voortbestaan en daartoe dient de leer. Wil je in aanmerking komen voor baantjes of reizen dan is het nuttig om de leer formeel te erkennen, maar je hoeft er niet in te geloven. Dat doet men dan ook niet." Wat heeft dit allemaal met vijandbeelden te maken?

220

,,Het marxisme zelf is in wezen al 'n vorm van het denken in vijanden" zegt Van den Bereken. Hij denkt daarbij aan begrippen als klassenstrijd en klassenhaat. De Sovjet-Unie verrijkte dit begrippenarsenaal met de woorden staatsvijand en volksvijand. Wat zijn dat voor mensen? ,,Dat zijn individuen met een eigen mening die het alleenrecht van de staat doorbreken. De vu-Magazine 10

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen