VU Magazine 1981 - pagina 259

Doorrollen naar Djokja of stoppen? Dat was de kwestie

Het volgende artikel van de hand van mr. P. S. Gerbrandy werd 15 sept. '47 in Trouw gepubliceerd. Op den bodem der wet Geachte Redactie, In het hoofdartikel ,,Slecht debuut" van Woensdag 10 September 1947 veroordeelt uw hoofdredacteur het mij door den regeringscommissaris, mr. L. A. Kesper, opgelegde verbod om vrij voor de radio te spreken. De argumentatie in dat hoofdartikel biedt echter mij niet het volle inzicht in den aard van het geval. Opdat de lezers van Trouw volledig verstaan, wat hier is geschied, veroorloof ik mij enige aanvulling. Ik heb in het aangevochten deel van mijn radiorede twee dingen gedaan. Ik heb ten eerste gewezen op het feit, dat het voortgaan met de politionele actie is een plicht, die op de wet, de Grondwet van Indië, berust. Immers in art. 45 der Indische Staatsregeling staat, dat de bescherming der Inlandse bevolking tegen willekeur van wien ook, een der gewichtigste plichten is van den gouverneur-generaal. Ik heb in de tweede plaats de verwachting uitgesproken, dat de It.-gouverneur-generaal, die in het onwettige vaak zijn eigen weg was gegaan, het in het wettige nu ook zou doen en bij de vervulling van zijn wettelijken plicht zich niet zou laten afdringen door af te wachten of ministers hem het uitvoeren van zijn wettelijken plicht wel zouden veroorloven. Kortom, ik heb aangedrongen op toepassing van wet en recht in verband

vu-Magazine 10 (1981 )6 Guni)

met de hemeltergende toestanden, waaronder een groot deel der Indische volken leeft. De regeringscommissaris richt nu tot mij het verwijt dat ik den It.-gouverneur-generaal heb gesuggereerd zich niet te laten gelegen liggen aan van bevoegde Nederlandse zijde te verwachten richtlijnen. Daar is niets van waar. Wat de regeringscommissaris bedoelt met ,,van bevoegde Nederlandse zijde" is niet duidelijk. In elk geval staat dit vast: geen macht in het Koninkrijk is bevoegd den gouverneur-generaal richtlijnen te geven in strijd met den plicht, dien de wet hem oplegt. Daartoe is de minister van Overzeese Gebiedsdelen niet bevoegd, daartoe is het kabinet niet bevoegd, daartoe is de Kroon (Koningin en ministers) niet bevoegd. Want naar Indisch Staatsrecht is, met name sedert 1922 de gouverneur-generaal, rijksorgaan met grote zelfstandige in de wet gegronde bevoegdheden. Zo staat het ook met de rechtsbescherming van artikel 45 der Indische Staatsregeling. Ik heb nog geen kenner van Staatsrecht ontmoet, die aan deze beginselen twijfelt. Ze zijn bovendien reeds jaren in de staatspractijk toegepast. Tot het geven van richtlijnen, die goed zijn en niet tegen de wet ingaan, tot het geven van zogenaamde ,,aanwijzingen", waartoe de Kroon wel bevoegd is, heb ik in bijna elke voorgaande radiorede aangemaand. Ik ben opgekomen voor de op onze wetten rustende plichten en bevoegdheden van het oppergezag, wanneer daartoe aanleiding was. Ik kom evenzeer op voor de zelfstandige bevoegdheden van den gouverneur-generaal daar, waar de wet die vastlegt. Het is wel in-treurig dat hij, die openlijk het pleit voert voor naleving van recht

Prof. mr. P. S. Gerbrandy op 2 januari 1946 sprekend voor de NCRV-microfoon. Toen hij zich op 14 augustus 1947 opnieuw tot de natie richtte werd de oud-premier een spreekverbod voor de radio opgelegd. Op deze pagina Gerbrandy's reactie op deze maatregel

en wet, als zulks een zittend kabinet mishaagt, niet meer vrij tot heel het volk spreken mag. Deze zaak heeft nog twee aspecten van grote betekenis, waarop ik ten slotte wijzen wil. Eerste aspect: Stel dr. Van Mook had zijn plicht niet slechts verstaan, maar ook uitgevoerd, hoe sterk zou Nederland gestaan hebben tegenover het geknoei van den Veiligheidsraad. Onze regering in Nederland had kunnen zeggen: wij zijn niet bevoegd den gouverneur-generaal te verhinderen verdere maatregelen te nemen, want onze staatsorde verbiedt dat. Ziet ge nu wel, dat gij u bemoeit met interne aangelegenheden van het Koninkrijk, ge kunt toch tegen een rijksorgaan geen bevel uitvaardigen! Tweede aspect: Het afglijden van Grondwet, staatsregeling en wet zet alles op losse schroeven. Een der voornaamste eigenschappen van de wet is, dat zij waarborgen biedt tegen willekeur en de minderheid beschermt. Elk afglijden van het wettelijk fundament is een dodelijk gevaar voor de democratie. Wij zijn zeer ver reeds voortgeschreden in de richting, waarin men vindt, dat als het kabinet het maar eens is met de meerderheid in de Kamer, er gebeuren mag wat zij beslissen. Het is in feite nog erger, nl. dat men het welletjes acht als het kabinet plus bepaalde partijleiders het samen eens zijn. Tegen deze handelwijze is de wet, mits ze nageleefd wordt, een gezond obstakel. Want een wet maken of veranderen kost tijd, kost voorbereiding, eist zorgvuldige formulering, ze moet openlijk verdedigd worden enz. Op haar kan elk burger, elk Kamerlid, ook van de kleinste fractie, in een gezonde democratie een beroep doen. Zij behoedt voor het ai te snel volgen van den waan van den dag. Dat iemand, die permanent zijn waarschuwing tegen het afglijden van dezen grondslag der democratie uitspreekt van staatswege verhinderd wordt tot het vervullen van deze roeping, is een teken, dat de methoden van den verslagen vijand, van Duitsland, dat wij meenden overwonnen te hebben, vat krijgen in onze eigen staatkunde. Daartegen past niet futloos redeneren, maar een ondubbelzinnig protest.

Hoogachtend, Uwdw. P.S. GERBRANDY

237

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen