VU Magazine 1981 - pagina 258

Het artikel van Jelle Hekman in het aprilnummer over de vraag of de vroegere VUlioogleraar mr. P. S. Gerbrandy in 1947 een staatsgreep beraamde, heeft grote aandacht getrokken. ,,Hoewel zijn speurtocht in Nederlandse archieven geen bewijsstukken opleverde die tot in alle details ophelderen wat er precies aan de hand is geweest, lijkt het erop dat de vraag toch moet worden beantwoord meteen,,zeer waarschijnlijk". Er is opz'n minst met de gedachte gespee/d" schreef vu-magazine in de inleiding. Onderstaande reactie op deze publikatie ontvingen we van mr. S. Gerbrandy. Gaarne voldoen we aan zijn verzoek ook de reactie nog eens te publiceren van prof. P. S. Gerbrandy op het spreekverbod voor de radio hem in 1947 opgelegd door de regeringscommissaris voor het radiowezen mr.

L. A. Kesper. Deze was van mening dat P. S. Gerbrandy buiten zijn boekje was gegaan door Lt. gouverneur-generaal Van Mook aan te sporen om zich niets aan te trekken van de instructies van de Nederlandse regering. Deze wilde — conform de uitspraak van de Veiligheidsraad — de opmars op Java tijdens de 1 e zgn. „politionele actie" laten stoppen. P. S. Gerbrandy vond dat héél Java moest worden bezet, dat Van Mook niet alleen bevoegd, maar ook verplicht was dat te doen en dat het kabinet niet bevoegd was hem daarvan te weerhouden. ,, Welke precies de zelfstandige be voegdheden zijn, die aan de gouverneur-generaal toekomen, is niet precies te zeggen ", meende Trouw. Het commentaar in dit blad ging P. S. Gerbrandy kennelijk niet ver genoeg. Van-

daar zijn reactie in Trouw van 15 sept. '47. Overigens haalde Jelle Hekman het Trouw-commentaar slechts aan ter signalering van de algemeen gestelde en ondubbelzinnige afwijzing in dit toen als spreekbuis van de ARP fungerende dagblad van elke stap op de weg van revolutie. En temeer krijgt dit zinnetje tietekenis bij de wetenschap (achteraf) dat de schrijver dr. Bruins Slot minder dan een half jaar tevoren in Indonesië geconfronteerd was met staatsgreepdenkbeelden bij o.a. generaal Spoor. Gedacht werd toen aan een aan de kant schuiven van Van Mook als deze zich zou blijven verzetten tegen een militaire operatie. De uiteindelijke beslissing tot de actie is genomen door de Nederlandse regering, die dan ook door de V-raad verantwoordelijk werd gehouden.

o^.M

&1>. \<^^

Prof. P. S. Gerbrandy en de staatsgreepstemming

In uw nummer van april 1981 is een artikel opgenomen van de heer Jelle Hekman waarin deze onder meer en met name de vraag aan de orde stelt: ,,Bestonden er serieus in 1947 plannen voor een rechtse machtsovername?" Geheel buiten verantwoordelijkheid van de heer Hekman beantwoordt de redactie de vraag: ,,Beraamde een vroegere VU-hoogleraar (P. S. Gerbrandy) eens een staatsgreep in Nederland?" met: ,,zeer waarschijnlijk". Eerder, op biz. 121, weet de redactie meer: schrijvend over dezelfde hoogleraar stelt zij: ,,in 1947 broedt hij in Den Haag op plannen voor een eventuele rechtse staatsgreep:" De heer Hekman zelf vermeldt dat in 1952 door de redactie van TROUW is geschreven: ,,...wij wensen duidelijkte verklaren dat de gehele gedachte van een verzetsrecht in onze huidige maatschappij, waarvoorGerbrandy, in navolging van prof. Mekkes het opneemt, ons het tegengestelde van anti-revolutionair, en volkomen revolutionair voorkomt." Dat was een theoretisch debat en dat was in 1952. De zaak zelf speelde in 1947. Gerbrandy had een radiorede gehouden waarin hij sprak over zelfstandig optreden (optreden dus in afwijking van het standpunt van de Nederlandse regering) door de luitenantgouverneur-generaal Van Mook. TROUW schrijft dat, indien totzodanig

236

HET.. (NDf£ „ optreden is aangespoord, ,,wij zodanige aansponng niet zouden willen onderschrijven. Naar onze mening moeten wij den weg der revolutie... niet op (TROUW, 10 september 1947)." Dit alles vermeldt de heer Hekman. Hij vermeldt niet dat in TROUW van 15 september 1947 door Gerbrandy is geantwoord. Dat antwoord gaat in bijlage hierbij. Bij dit alles gaat het om een rechtsvraag: wat is „staatsgreep", wat is ,,revolutie", zijn er grenzen aan menselijk — op zichzelf wettig — gezag? Indien die grenzen er zijn en indien zij overschreden worden, wat is dan

,,geldend recht"? Het is een uiterst moeilijke vraag, een vraag die bij het opkomen van de demokratische staat aan actualiteit scheen in te boeten. Het jaar 1947 maakte haar actueel, in 1952 stelde Mekkes haar aan de orde in een knap betoog en sedertdien is zij een levende vraag waarover nog in 1971 prof. Langemeijer schreef (Evolutie, revolutie, demokratie en recht) en in 1972 prof. Schuyt (Recht, orde en burgerlijke ongehoorzaamheid), om slechts dezen te noemen. Waar het mij, als jurist, nu om gaat, is niet: was de visie die P. S. Gerbrandy op de toenmalige,,lndië-politiek" had, zakelijk juist? maar: is zijn visie op wat ,,staatsgreep", ,,revolutie" en ,,wet" was, zakelijk juist en volledig weergegeven in het artikel van Hekman en verder in uw april-nummer? Een bevestigend antwoord op die vraag schijnt niet mogelijk als wèl het standpunt van critici wordt weergegeven maar niet dat van besprokene zelf. En wat deze sprak, schreef en deed, geschiedde niet in een hoek: de radiorede van augustus 1947, het Trouwartikel van 15 september van dat jaar en de bespreking van Mekkes' artikel in de Dooyeweerdbundel, gepubliceerd in AR Staatkunde, verbloemen niets. Het vorenstaande en de bijlage bied ik u ter publicatie aan. Hoogachtend, S. Gerbrandy

vu-Magazine 10 (1981 )6 Ouni)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen