VU Magazine 1982 - pagina 335

ai zal het voor de Duitsche regeering ongetwijfeid raadzaam zijn, zeer veel voorzichtiger te worden. Duitschland is bezig vele sympathieën te verspelen. In Engeland is de pro-Duitsche stemming reeds liennelijl( geluwd (..) Eveneens is onmiskenbaar de verhouding tusschen Duitschland en de Sowjet-Unie bekoeld." In terughoudende bewoordingen beschrijft mr. A. B. Cohen Stuart in het aprilnummer van ,,De Volkenbond" (officieel orgaan van de Vereniging voor Volkenbond en Vrede) de toestand in de wereld. De weken nadat het blad in de bus ligt, zal de ontzetting vooral in Engeland nog toenemen over wat zich in Duitsland afspeelt. Met name de terreur die losbarst jegens de Joden in Duitsland baart verbijstering. Dagelijks komen er Joodse vluchtelingen, soms gewond, de Nederlandse grens over. Het staat allemaal in de krant die eerste weken, althans de buitenlandse. Veel Duitsers blijven onkundig door de censuur. ,,Zelfmoord-epidemie in Duitsland" bericht De Standaard op 9 mei. „De zelfmoord blijft nog steeds in Duitschland als uitvloeisel van de bijzondere omstandigheden woeden. Zondag werden vijf gevallen tegelijk van bekende Duitschers genoemd. Alleen menschen wier lot algemeene belangstelling trekt. In werkelijkheid zijn de zelfmoorden ontstellend en veel talrijker dan hieruit blijkt. In het bijzonder onder de Joden komen zij veel voor. De „Frankfurter Zeitung" was begonnen daarvan dagelijks een lijstje te geven. Na de publikatie van een lijst van tien slachtoffers op één dag werd de voortzetting daarvan verboden." In Londen wordt bij Madame Tussaud Hitlers wassen beeld besmeurd en behangen meteen bordje:,,Hitler the mass-murderer" (foto NRC, 15 mei). Op 30 maart is er een grote protestvergadering (12.000 bezoekers) in de RAI waar A. Asscher, prof. D. Cohen, prof. H. Frijda en dr. A. van Raalte spreken. Opgeroepen wordt tot een boycotactie van Duitse produkten. Tal van prominente Nederlanders tekenen een protest-petitie. Ook radicale pacifisten (voor eenzijdige ontwapening) reageren fel op de gevangenneming met Duitse geestverwanten. Kerk en Vrede stuurt 16 mei een protestbrief aan Von Neurath. In alle kranten verschijnen begin mei vrijwel dagelijks berichten en foto's van plechtige verbrandingen van tienduizenden boeken van Joodse, marxistische en pacifistische schrijvers (w.o. Ossietzky). Een SA-kapel speelt vaderlandse liederen bij de huizenhoge vuurzee en minister Goebbels spreekt. ,,Storm over Europa" schrijft de Berlijnse correspondent van De Standaard op 10 mei. Op de massale 1 mei-demonstraties van de nazi's in Berlijn kan hij de gedachte maar niet kwijtraken aan „ d e komende wereldoorlog van allen tegen allen, waarover men nog niet openlijk durft te spreken, maar waarvan men slechts met door angst omsluierde stem spreekt". In Engeland loopt de publieke verontwaardiging over wat de nazi's in Duitsland aanrichten begin mei naar een hoogtepunt bij een bezoek van Hitlers afgezant Alfred Rosenberg. (Deze bezoekt er opnieuw o.a. Henri Deterding van de ,,Koninklijke"/Sheli, die Hitler financieel steunde vanwege diens anti-communisme). Als Rosenberg woensdag 10 mei een met een hakenkruis versierde krans legt bij het monument voor de gevallenen uit de Eerste Wereldoorlog is voor Captain Sears, voorzitter van een Britse organisatie van oud-strijders, de maat vol. Hij pakt de krans op en smijt het ding onder luide instemming van het Britse publiek vol verachting in de Theems (nog diezelfde 304

*

Concentratiekamp in de jaren dertig in Duitsland

middag veroordeelt een politierechter hem tot een boete van 40 shilling, het tarief voor het spuwen uit eencoupéraam). ,, Inderdaad de Hitler-regering laadt een grote verantwoordelijkheid op zich", meent De Standaard. „ Wie kan het niet verstaan, dat zij de Engelse publieke opinie die eerst Duitsland zo gunstig was gezind, van zich vervreemd heeft?" Hitler begrijpt dat hij iets moet doen tegen de groeiende anti-Duitse stemming in diverse landen. In de tweede week van mei laat hij voor 17 mei onverwacht de Rijksdag bijeenroepen voor het aanhoren van een rede over de te verwachten buitenlandse politiek in het bijzonder over het bewapeningsvraagstuk.

Von Papen De grootste politieke sukkel in die dagen is duidelijk de Duitse vice-kanselier Von Papen, die meende dat hij Hitler wel onder controle kon houden. Kennelijk maakt hij zich bezorgd dat het buitenland gevolgtrekkingen zal maken uit de arrestatie van Duitse pacifisten. In een toespraak op 12 mei in Westfalen tot nazi's en Stahihelmleden betoogt hij: ,,De strijd tegen het pacifisme — een begrip dat de Duitse natie op 30 januari uit haar woordenboek heeft geschrapt — kan nooit gelijk worden gesteld met de wil tot oorlog." Volgens de NRC (14 mei) behandelt hij daarna ,,het pacifisme dat in de laatste decennia het Duitse volk heeft ondermijnd". Maar Hitler is helemaal niet van plan om in z'n rsóe de toon van Mein Kamof aan te slaan. Als iedereen in Geneve voor ontwapening is (alleen geen eenzijdige), waarom hij dan niet?

Spanning Dagenlang zit de wereld tussen zaterdag 13 en woensdag 17 mei 1933 in spanning op Hitlers rede te wachten. Gaat het naar een wereldoorlog toe of niet? Wie iets van de militaire krachtsverhoudingen weet, beseft dat het eigenlijk te zot is om zich daarover bang te maken. Duitsland is militair vrijwel weerloos, met een Reichswehr van 100.000 man. Tanks, vliegtuigen, zware kanonnen en duikboten heeft het niet.

Alleen Polen al is aanzienlijk sterker. Op 15 mei schrijft de grote ontwapeningsvoorvechter Lord Robert Cecil een artikel in de Sunday Chronicle waarin hij zich keert tegen het wekken van een paniekstemming. ,, Wanneer men den huldigen toestand zonder hartstocht onderzoekt, bestaat er geen werkelijke reden om aan te nemen dat in de naaste toekomst in Europa de vrede verstoord zal worden." Het wemelt niettemin in de kranten van commentaar vooraf. De Amerikaanse senator Borah zegt dat van de redevoering meer zal afhangen dan van welke redevoering over internationale aangelegenheden in de laatste jaren ook, met name het lot van de Geneefse ontwapeningsconferentie. In Geneve stelt voorzitter Arthur Henderson een vergadering van de algemene commissie enkele dagen uit. Het heeft geen zin om te vergaderen voor men weet wat Hitler wil. ,,/n spanning wacht heel de wereld — mag men gerust zeggen — op de rede die Hitler woensdag zal uitspreken", schrijft De Standaard 15 mei. De pas gekozen Amerikaanse president Rooseveldt houdt op 16 mei een pleidooi voor ontwapening. ,,Er bestaat slechts één weg tot ontwapening, nl. de ontwapening zelf" De nieuwe Amerikaanse president krijgt de volgende dag een telegram van Koningin Wilhelmina. „Ons volk, uit naam waarvan ik spreek, verafschuwt den oorlog. Het zou natuurlijk een aanval weerstaan, maar het verafschuwt den oorlog. Evenzeer als het uittarting en aanval tussen burgers veroordeelt, veroordeelt het uittarting en aanval tussen volken. Het meent, dat voor de gemeenschap der volkeren de tijden zijn aangebroken om door daden te toonen, dat zij vastbesloten is te breken met het recht van den sterkste als haar uiteindelijken hoogsten vorm. Vreedzame regeling is de uitsluitende methode om nationale geschillen te beslechten. Mij is geen reden bekend, waarom vreedzame regeling niet de uitsluitende methode zou zijn om internationale geschillen te vereffenen. Mijn volk is er diep van overtuigd dat, wil dit doel kunnen worden bereikt, vérgaande ontwapening thans gebiedend noodzakelijk is. Immers voortgezette bewapening leidt tot wedloop in bewapening en, gelijk pijnlijke, doch al te spoedig vergeten ondervinding bewijst, totonvermijdelijken oorlog."

Hitler als „pacifist" Verltiezingsrede van Hitler in1931

VU-Magazine11 (1982) 9 september

Goebels' propagandadienst draait op volle toeren om zoveel mogelijk buitenlandse journalisten naar de Kroll-opera te krijgen. Alle medewerking wordt ook vu-Magazine 11 (1982) 9 september

gegeven dat Oostenrijkse, Amerikaanse en Engelse omroepen Hitlers rede rechtstreeks kunnen uitzenden. Vooral de radio zal voortdurend worden benut voor het beïnvloeden van de publieke opinie in het buitenland. En zo krijgt de wereld dan die woensdag 17 mei 1933 de eerste,,Vredesrede" van Hitlerte horen. Duitsland zou bereid zijn z'n hele militaire inrichting op te heffen en de kleine rest van de wapenen te vernietigen, indien de naburige staten hetzelfde zouden doen. ,, Maar indien deze andere staten niet bereid zijn de bij het vredesverdrag ook hun opgelegde verplichtingen na te komen, moet Duitsland ten minste volharden bij de eis van rechtsgelijkheid." Met dankbaarheid gewaagt Hitler van de rede van Roosevelt. ,,Ook Duitsland acht dat er thans nog slechts één grote taak kan bestaan: de vrede der wereld te verzekeren." Het effect van Hitlers woorden is verbijsterend. Opgelucht halen velen adem over deze ,,andere Hitler" en tal van commentatoren in alle landen roepen hem opeens uit tot,,staatsman". De Standaard reageert 18 mei: „Hitlers grote rede heeft over 't algemeen een uitstekende indruk gemaakt, in Duitse politieke kringen noemt men ze zeer bepaald een „vredesrede". Men denkt over deze aanduiding zo men wil, het feit is, dat de Duitse kanselier elke gedachte aan geweld ter bereiking van zijn doel ver van zich heeft geworpen en bij alle scherpe kritiek op de Vredesverdragen, bron van alle kwaad, enkel een herziening langs vredelievende weg beoogt. Wat kunnen we voor het ogenblik meer verlangen? Geen wonder dat men in de grote buitenlandse hoofdsteden tevreden is, bij alle gereserveerdheid hier en daar nog." Gereserveerdheid is ook bespeurbaar bij de Vereniging voor Volkenbond en Vrede, waarvan het bestuur op de dag na Hitlers rede een plechtigheid bijwoont waarin de PTT een Vredespostzegel uitbrengt (van 121/2 cent, voor gebruik op brieven naar het buitenland). Prof. Rutgers is in een artikel in het juni/julinummer van Volkenbond en Vrede nog het minst kritisch.,,Half Mei, toen de ontwapeningsbesprekingen enigszins waren vastgelopen, hebben de boodschap van Roosevelt en de rede van Hitler nieuwe hoop gewekt", bericht hij afstandelijk. ,,President Henderson zelf is vol vertrouwen." Maar dr. E. van Raalte uit zich sceptischer. „Het bleef bij woorden. Gans anders waren ook sindsdien de daden." Er zijn er ook, die zich door Hitlers rede geen moment in verwarring laten brengen. Enkele dagen later, dinsdag 23 mei, belegt het algemeen comité van verweer en terreur en vervolging in Duitsland een grote protestbijeenkomst in het Concertgebouw waar o.a. de pacifist ds. J. J. Buskes spreekt. Het Standaardverslag meldt: ,,Hij herinnerde aan de laatste Rijksdagopening, welke spreker de leugenachtigste toneelvoorstelling, die ooit in de wereldgeschiedenis is opgevoerd, noemde. Maar de leugen der leugen is wel, dat men deze voorstelling in de Garnizonskirche met een wijding had overgoten, met koraal en klokgelui(...) Terwijl wil protesteren tegen de terreur in Duitsland, willen wij ook protesteren tegen de Duitse besmetting die in sommige kerkelijke kringen is ingedrongen. Toen Hitler rijkskanselier werd stak een Amsterdamse predikant de vlag uit! Spr. noemt dit het leggen van een krans aan het monument der schande, dat Hitler bezig is voor zichzelf op te richten. Ds. Buskes wil deze krans werpen in de diepste zee die er te vinden is.'' 305

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen