VU Magazine 1983 - pagina 271

naast een geruststellende, ook een sociale functie. Zij lijkt in vele opzichten op het ritueel van een regendans of een offerhandeling. Is de moderne verzekering een vervanging van de religie aan het worden? Daar is veel voor te zeggen, althans als de religie louter gezien wordt als geruststellingssymbolen en versteviging van de sociale solidariteit. In Indonesië — een land waar kippen en kinderen op de meest onverwachte momenten de rijweg op stuiven — had iemands chauffeur een kind met dodelijk gevolg aangereden. De rechter sprak de chauffeur vrij van schuld. 'Toch werd van de eigenaar van de auto een grote schadevergoeding gevraagd door familie en dorpsgenoten

— Is verzekering een religie? van het slachtoffer. Dat geld was nodig om een soort ritueel begrafenismaal, een selamatan, te houden. De rechtspraak was eigenlijk Westers, en sprak vrij van schuld. De inheemse tradities, de adat was Oosters: het ging niet om de schuldvraag, maar om het verontrustende feit dat door de plotselinge dood van het kind de kosmische orde ontwricht was. De natuurlijke harmonie was verbroken en moest hersteld worden, zodat de verontrusting uitgewist kon worden. Dan wordt zulk een begrafenismaal aangeboden in een omvang die liefst de sociale status van betrokkenen net overtreft. Door zulk een ritueel kan, binnen de saamhorigheid van de familie, de juiste verhouding hersteld worden tot de goden en de machten van leven en dood. Er zijn dan ook Indonesische autobezitters die geen wettelijke aansprakelijkheidsverzekering sluiten. Zij geven er de voorkeur aan, buiten de instanties van rechterlijke macht en verzekeringsmaatschappijen om, direct te onderhandelen met de getroffen familie om zo de omvang van het begrafenismaal vast te stellen. Twee werelden, maar toch met vele overeenkomstige trekken. Maar de vraag wordt klemmender of zulk een begrafenisritueel alleen maar een geruststellingsrite is en of religie eigenlijk een soort verzekering inhoudt. Het is niet onwaarschijnlijk dat op de huidige arbeidsmarkt nog wél ruimte is voor personen die nieuwe verzekeringen weten te bedenken. Er zijn immers zo vele onzekerheden in het moderne leven waarop men niet bedacht is. Een

VU-Maaazine 12 n 98.316 iuni 1983

goed systeem van verzekeringen moet eigenlijk alle risico's dekken, alle gaten vullen. Hoe berucht zijn niet de kleine lettertjes onderaan in de verzekeringspolis, waar allerlei uitzonderingen gemaakt worden op de groot gedrukte regels: men denkt dikwijls verzekerd te zijn tot, na de calamiteit, de verzekeringsagent op de kleine letters wijst om duidelijk te maken dat uitbetaling in dit,,speciale geval" helaas niet kan plaats vinden. De bedoeling waarmede men een verzekering sluit is echter dat men juist wel tegen alles gedekt is — dan pas is men gerust gesteld. Vele schrijvers beschouwen de magie als een gesloten systeem, waarin alle gaten van onzekerheid gedicht zijn. Via de magie wordt macht uitgeoefend over de mensen en over hun wereld. De wereld past in het magisch ritueel zodat zelfs de aardbeving het vertrouwen in dat ritueel niet kan schokken. De toverdokter kan een ware dictatuur uitoefenen over zijn stamgenoten en zijn mislukkingen maskeren door ingewikkelde redeneringen, die de wereld rondom naar zijn hand zetten. Ook verzekeringen kunnen zo werken: louter tot winstobject worden, waarbij de deelnemende betrokkenen gemanipuleerd worden en ingewikkelde bepalingen de negatieve kanten camoufleren. Is religie zulk een magische verzekering? Ook dogmatische boeken hebben soms hun kleine lettertjes, waarin alle uitzonderingsmogelijkheden nog even veilig gesteld worden. Er bestaat, ook in Christelijke kring, een manier van theologiseren waardoor alle rimpeltjes gladgestreken worden. Dat kunnen rimpeltjes in de Schrift zijn: teksten die onderling nogal wat afwijken, worden via een ingewikkelde redenering onderling in overeenstemming gebracht.. Het kunnen ook de diepe groeven in het persoonlijke leven zijn: het onverwachte leed, de momenten van twijfel. Deze worden dan vanuit een ,,goddelijke autoriteit" weggeredeneerd en men moet er zich maar bij neerleggen. Het kunnen de diepe kloven zijn in het wereldgebeuren: sociaal onrecht, politiek aan de verkeerde kant gaan staan. Denken we bij voorbeeld — om de actualiteiten maar aan de oplettende lezers over te laten — aan de verdediging van de slavernij door Christenen in de vorige eeuw of het pleidooi voor handhaving van de koloniale toestand in Indonesië door Calvinisten rond de jaren van 1950. Soms worden daarbij beginselen en goddelijke geboden geformuleerd, die na verloop van enige tijd toch meer lijken op magische zelfver-

zekering dan op een open geloofshouding. Magisch ritueel zowel als verzekeringen kunnen geruststelling brengen en sociale saamhorigheid bevorderen. Dat is niet verkeerd. Maar er is veel meer aan de gang. In beide gevallen heeft men als stamverband of als samenleving te maken met ingrijpende gebeurtenissen, vulkanische uitbarstingen als het ware, die de macht van menselijk ingrijpen en berekenen verre te boven gaan. De vragen van leed en schuld, van verstoring van de kosmos en beveiliging van de samenleving, van menselijk onvermogen en goddelijke macht kunnen niet gevangen worden binnen menselijke zekerheidsstellingen of louter sociale organisatie. Ook de wetenschappen moeten grenzen erkennen en kunnen niet de oude, dwaze droom van de mens om zelf alle macht berekenend uit te voeren, verwerkelijken. De Vrije Universiteit zal dan ook van wetenschap altijd meer moeten maken dan moderne magie. Het kenmerk van Christelijk geloof is meer te zijn dan alleen maar een geruststellingsrite. Men hoeft niet op alle vragen een antwoord te geven. In de Bijbel wordt verteld hoe soms iemand de hand op zijn mond legt als hij beseft

— Gesloten verzekeringen open religie open te moeten staan vooreen goddelijke Stem. Gesloten mentaliteit is die welke meent het lot in eigen hand te kunnen nemen. Van buiten gezien lijkt onze menselijke religie dikwijls op het geruststellende, maar toch magische ritueel. De toerist ziet de buitenkant, gewapend met kijker en camera. Maar het is goed om soms in het fotoalbum van de toerist te bladeren om zo ook het eigen wereldje eens van buiten te zien. Een gesloten systeem van verzekeringen blijft menselijk, hoe nuttig en noodzakelijk verzekeringen voor ons wel en wee, en voor onze gemoedrust, ook zijn. Religie heeft ook een menselijke, geruststellende functie. Er zijn moderne, bepaald niet-gelovige, psychiaters die toch religieus geloof van belang vinden voor hun patiënten. Maar zijn wij als mensen niet meer dan alleen maar patiënten? Is er niet de vulkaan van Sinaï die ons uitzicht openbreekt en onze wereld een nieuw perspectief geeft? D

237

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen