VU Magazine 1983 - pagina 423

De,.WijsbegeertederWetsidee" van Dooyeweerd:

,Een christelijke fiiosofie' (I) Denken andere culturen anders dan wij? Kan men een Nederlands filosofisch boek zo maar in het Japans vertalen? Laten we dichter bij huis blijven: kan men een wetenschappelijk of een wijsgerig boek op dezelfde wijze schrijven in onze eeuw als in de vorige eeuw, of zelfs rond 1980 net als rond 1930? En dan gaat het in dit alles natuurlijk niet alleen om taalgebruik, maar om de inhoud: verandert het menselijke denken?\Ne willen de stelling verdedigen dat dit inderdaad het geval is, maar toch wel zo dat herkenning van een andere taal, een andere tijd, mogelijk en noodzakelijk blijft. Om hetzelfde te zeggen moet men het telkens weer op een andere manier zeggen! door prof. dr. C. A. van Peursen Dieper nog grijpt dit als men denkt aan de slagzin ,,reformata semper reformanda ". Dit houdt in dat men hetgeen men wil zeggen, ook steeds anders, steeds hernieuwd, moet zeggen, omdat elke formulering van christelijke overtuiging onvolkomen en voorlopig is. Een filosofie die haar diepste motivatie wil ontlenen aan de visie van de christelijke Boodschap, zal dan ook steeds naar vernieuwing streven. En wel om de twee eerder genoemde redenen: men moet telkens weer met een andere cultuur, een andere tijd, een nieuwe generatie in echte communicatie (verstandhouding) treden; en men moet de voorlopigheid, het ,,onderweg zijn" van het christelijke denken duidelijk maken. Daarom luidt de titel van dit opstel ,,Een Christelijke filosofie", niet: ,,De.." Is zoiets echter wel mogelijk? Het antwoord kan ,,/a" zijn als men let op genoemde voorwaarden: eigentijdse verstaanbaarheid en christelijke openheid voor herziening. Aan een voorbeeld wordt dit toegelicht (in een volgend artikel kan dan een ander voorbeeld vermeld worden). Het voorbeeld is de filosofie van Herman Dooyeweerd en de aanleiding hiertoe is het onlangs verschenen boek van Dooyeweerds opvolger aan de VU: H. van Elkema Hommes:,,Inleiding tot de wijsbegeerte van Herman Dooyeweerd" (M. Nijhoff. Den Haag 1982). Hoewel het niet de bedoelinn is om een boekbespreking te geven, maar eerder enkele overpeinzingen van een ,,buitenstaander", toch eerst in het kort iets over dit boek. Er bestonden al inleidingen tot het gebied van de,, Wijsbegeerte der Wetsidee".

VU-Magazine 12 (1983) 9 oktober 1983

Toch is Elkema Hommes' boek het eerste dat werkelijk in de filosofie van Doyeweerd zelf inleidt: zeer volledig, overzichtelijk, helder (hoewel niet altijd gemakkelijk — ook is enige kennis van het Engels vereist). Allereerst iets over de naam van deze wijsbegeerte. Dikwijls is zij ,,Calvinistische wijsbegeerte" genoemd (Dooyeweerd zelf had daar bezwaren tegen). Veelal ,,Wijsbegeerte der Wetsidee", of ,, W. d. W. " — een wat duistere betiteling. Thans spreken de aanhangers veelal van ,,Reformatorische wijsbegeerte ". Dooyeweerd zelf noemde zijn filosofie dikwijls ,,oecu'menisch-reformatorisch", wellicht is dit iets aantrekkelijker. In de Engelse vertaling van zijn hoofdwerk ,,Wijsbegeerte der wetsidee" (uit 1935/36) wordt dikwijls gesproken van de Filosofie van de cosmonomische Idee. Dit is ietwat ongelukkig voor een Christelijke wijsbegeerte omdat hier juist de sleuteltermen (cosmos = wereld; nomos = wet; en Wee) aan de nietchristelijke Griekse filosofie ontleend zijn. Maar als titel van deze vertaling koos Dooyeweerd ,,A New Critique of Theoretical Thought" (1954-1957). Hier gaat het dan om een kritiek van alle theoretische denken, waarbij de wortelen, de verzwegen uitgangspunten, aan het licht gebrachtworden. Elkema Hommes neemt hier, terecht, zijn uitgangspunt. Het gaat Dooyeweerd om een ,,transcendentale kritiek", waarbij de sleutelterm ,,transcendentaal", hoewel niet in het register vermeld, door heel het boek heenloopt. Het betekent dat de voorwaarden, de verborgen vooronderstellingen onderzocht worden (dit als,,verta-

ling van de term transcendentale kritiek). En dan blijkt ook elk theoretisch denken, dus ook van de wetenschap, een religieus uitgangspunt te hebben. Het denken van de mens wordt geleid door bepaalde vooronderstellingen, beter en technisch gezegd, door bepaalde regulatieve Ideeën (ideeën die leidinggevend zijn). Van hieruit wordt getoond hoe Dooyeweerd de opbouw van de werkelijkheid (,,modale structuren") tekent in hun innerlijke samenhang èn hun eigensoortige verscheidenheid: het getalsaspect, het ruimtelijke, en dergelijke via het psychische tot die aspecten, met name de cultuurhistorische, waarin het normatieve een rol speelt. Dat alles verwijst naar de uiteindelijke ontsluiting van onze kennis van de geschapen werkelijkheid in hetgeloofsaspect. Elkema Hommes is de zuiverste vertolker van Dooyeweerd en zijri aanpak, doet dikwijls, evenals bij Dooyeweerd, een beroep op de filosofie van Kant (termen als,,transcendentaal",,,regulatieve Idee" zijn aan Kant ontleend, maar nimmer klakkeloos overgenomen). Zijn studie laat zien hoe Dooyeweerds wijsbegeerte met recht een Christelijke filosofie genoemd mag worden, waarin de ontsluiting van menselijke kennis, ja van heel de dynamische werkelijkheid een perspectief toont dat op de Oorsprong, God, gericht is. Elkema Hommes beschrijft en zet uiteen, geef geen beoordeling: het gaat om een inleiding tot Dooyeweerds denken. De beoordelingen zijn in de loop der jaren vele geweest. Het gaat, ondanks velerlei kritiek, bij Dooyeweerd om een Christelijke wijsbegeer-

353

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen