VU Magazine 1983 - pagina 344

Roelf Haan

Vredesweek

Juist nu het tijd werd voor het schrijven van deze pagina, bezorgt mij de VU-boekhandel de splinternieuwe herdruk van het bekende boek van Miskotte: Als de goden zwijgen. Niet dat ik het hier zozeer over dit boek wil hebben; de eenvoudige reden is dat het al jaren uitverkocht was, zodat ik het, dank zij uitgeverij Kok en de dr. K. H. Miskotte-Stichting, als deel 8 van Miskottes heruitgegeven Verzameld Werk, nu voor het eerst in mijn handen houd.

sprek in de ruimte van de kerk van alle eeuwen, ook de voorbije. Miskotte schreef in december 1962 aan zijn vertaler: ,,ditkan onmogelijk". Als op een dergelijke wijze de reclame in de titel van het geschrift zou insluipen, zou hij, om de uitgever in zijn risico tegemoet te komen, van honorering willen afzien. Het gaat Miskotte niet om een modieuze,,essay;sf/e/c", maar om niet minder dan de alarmering van de theologische discussie zelf.

Deze uitgave bevat een interessant naschrift van Hinrich Stoevesandt, de vertaler van dit werk in het Duits. Hij vertelt daarin, dat de Duitse uitgever (VVenn die Götterschweigen verscheen in 1963, zeven jaar na de eerste druk in het Nederlands) kennelijk om verkoopmotieven aan de titel een,,actueel" tintje wilde meegeven. De ondertitel van het boek luidt Over de zin van het Oude Testament; óatzou nu moeten worden: „Deboodschap van het Oude Testament in een nihilistische wereld", of iets dergelijks. Iets in de geestvan: de „toepassing" op het,,moderne levensgevoel". Je zou verwachten dat Miskotte, die bij uitstek een peiler was van het moderne heidendom, dat prachtig zou vinden.

Deze emotionele beslistheid van Miskotte als het gaat over het spreken van de kerk over actuele problemen werpt een welkom licht op de discussies die deze maand in en om de vredesweek — gelukkig! — weer in de kerken zuilen loskomen over de kerk en het oorlogsvraagstuk, al of niet versmald tot een kwestie van „kerk en politiek", of nog smaller: van polarisatie en eenheid binnen de kerk. Degenen die met het spreken van de kerk over de vrede moeite hebben, zijn niet allen rechtse rakkers die de kerk het zwijgen zouden willen opleggen, omdat zij eigenlijk willen dat de christelijke godsdienst aan het geloof in het heersende politieke systeem ondergeschikt moet worden gemaakt. Zo lijkt het wel vaak. En bepaalde media en genootschappen menen namens deze ,,achterban" (die zij, blijkens dit spraakgebruik reeds, zich gemakshalve toeëigenen) zo te mogen spreken. Dat heet dan het,,spreken namens het gewone kerklid". On-

Het verrassende is echter, dat de auteur zich tegen deze suggestie, die hem ogenschijnlijk zoveel recht deed, op de felst mogelijke wijze verzet. Zijn boek wil een bijdragezijn aan het fundamenteel-theologische ge-

290

barmhartigeren minder pasforaa/tegenoverdat ,,gewone kerklid" kan het mijns inziens niet. De kerk spreekt niet namens achterbannen. De kerk spreekt vanuiteen gemeenschap, en wel een die zich niet, zoals een particuliere belangenvereniging, baseert op haar eigen gevoelen, maar op het Woord van een Ander. Ik denk dat de moeite die zovelen hebben met dat ,,spreken van de kerk" in de eerste plaats voortkomt uit een verlegenheid en onbekendheid met dat spreken zelf, dat de actualiteit verre overstijgt. Miskotte wijst erop, dat de prediking nu eenmaal ,,geen volle klank en geen volwaardig begrip kan vinden zonder het onderricht' '. Laten we maar zeggen, het gaat niet zonder de catechismuspreek. Waar ging het in de kerk eigenlijk helemaal over? Dat is de allereerste vraag. Is die niet beantwoord, dan kan een uitnodiging zoals die van het IKV, Xoi spreken van de kerk, eigenlijk niet anders dan de afweermechanismen in het leven roepen die het gedaan heeft. Zij zijn een verlegenheidsbod. Die verlegenheid heeft, denk ik, nóg een oorzaak. Onze verwachting van een ,,spreken der kerk over maatschappelijke vragen" komt veelal te vroeg. Want niet alleen is er onbekendheid met het spreken der kerk, ook zijn slechts weinigen bezig met de maatschappelijk vragen! Wij stemmen toch op onze politici , die zijn daar toch voor?

Zo is er een vicieuze cirkel rond. Want zonder belangstelling in de maatschappelijke vragen is er natuurlijk helemaal geen reden om de kerk te vragen zich hierover uit te spreken. Een kerk die zich niet u/'fspreekt echter, spreekt op den duur ook niet meer. De beslissende aanzet waardoor Kar! Barth van zijn liberale theologie werd bekeerd en zich zette aan de orthodoxe vernieuwing van het spreken van de kerk, was zijn verbijstering over het feit dat alle door hem zo vereerde kerkleiders en theologen uit het Duitsland van 1914 zich niet verzetten tegen het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Barth begon niet met een handleiding vooraf over hoe de kerk over de oorlog zou moeten spreken; maar met de schaamte over een kerk die eenvoudig de tekenen der tijden niet opmerkte. Theologen die op z o n manierethisch konden falen, moesten ook wel uitgaan van twijfelachtige theologische vooronderstellingen. De weg van Barth liep dus niet van een ,,spreken der kerk" naarde ,,maatschappelijke vragen", maar omgekeerd: door de maatschappelijke vragen, en met name het oorlogsprobleem, kwam Barth pas terecht bij het spreken der kerk! En wel bij wat Miskotte noemt de,, volle klank" daarvan. Bij„/u/sterend-sprekende, tastend gev/aagde woorden, die opklaring bedoelen".

vu-Magazine 12(1983) Sseptember 1983

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen