VU Magazine 1983 - pagina 244

de gemeenschappelijke afstraffing van de vrouw stilletjes naar de achtergrond wordt geschoven. En de massa valt uiteen in individuen, die aarzelend en één voor één afdruipen.

1\ML Samen vormen deze de essentie van de rol die het christendom speelt in Girards betoog.

Tragiek Dat deze boodschap niet direct begrepen is, volgt uit Jezus verdere levensgeschiedenis. Hij werd immers eveneens slachtoffer van het geweld, gericht op één zondebok, dat onbewust bedoeld was om een maatschappelijke crisissituatie uit de wereld te helpen. Dat anderen daarin later aanleiding zagen om het gehele joodse volk tot zondebok te verklaren, completeert voor René Girard de tragiek van deze mythologische cyclus. De opvatting dat God zélf het offer van Jezus kruisdood verlangde berust, aldus Girard op het verkeerd begrijpen van bepaalde gedeelten uit het nieuwe testament. Men geeft met die misvatting te kennen zelf nog geheel en al vast te zitten in datzelfde gewelddadige mechanisme. Jezus woorden waren erop gericht om die duistere keten te doorbreken, hetgeen Girard tot de slotsom brengt dat Jezus niet geofferd werd maar geliquideerd. Feit is dat het voltrekken van dit doodvonnis geen vrede bracht. Wel scheurde de voorhang in de tempel; de voor-, hang van de religie, zoals L. van Bladel meent in een studie over Girard.

Heksenvervolging De bewustwording heeft in eerste instantie niet geleid tot het terugdringen van 't geweld en van het offeren van onschuldige zondebokken. Wel is het inzicht doorgedrongen dat geweld beschouwd moet worden als iets menselijks, maar zó, dat men het

210

tevens als iets natuurlijks is gaan beschouwen, hetgeen de eigen verantwoordelijkheid nog verder heeft doen vervagen. Het gebruik ervan is in tweeduizend jaar tijd dan ook alleen maar toegenomen. Toen één zondebok niet meer voldoende was in de ogen der horden, zocht men er meer. De heksenvervolging in vroegere eeuwen past zonder meer in Girards filosofie, evenals de holocaust waarvoor men in deze eeuw niet is teruggeschrokken. Ook voor zijn theorie over de nabootsende bezitsdrang zijn vandaag nog voorbeelden genoeg te vinden. Men heeft zelfs de elementen daaruit, zoals jaloezie, ijdelheid en imitatiedrift, tot deugden verheven, omdat men meent dat de stijging van het consumptieniveau, dat daarvan het gevolg is, de motor is die de economie in beweging houdt. De rivaliteit en de onderlinge haat, met name tussen naties, vieren bovendien meer dan ooit hoogtij, aldus Girard, die in dit verband niet nalaat te wijzen op bewapeningswedloop en ander imperialistisch geweld.

De vraag is in hoeverre dit recept berust op Girards nogal optimistische visie over de menselijke kneedbaarheid en de mogelijkheid om het roer zo abrupt om te gooien. Bovendien dringt de vraag zich op hoe dwingend en hardnekkig de sociale wetmatigheden, de sociale structuren en cultuurpatronen zijn, die Girard zelf zo trefzeker schetst en analyseert. In hoeverre is de imiterende bezitsdrang, als bron van alle kwaad, vergelijkbaar met de wet van de zwaartekracht, die je ook niet kunt afschaffen? Dat beamen zou echter weer een stap betekenen in de richting van een verlammende passiviteit en leiden tot een vorm van doemdenken die men René Girard in ieder geval niet kan verwijten! (GJP)

Kneedbaarheid Girards recept voor verandering hoeft niet meer dan enkele regels te tellen, omdat — en daarin is hij dus consequent — het christendom de mens zélf verantwoordelijk heeft gemaakt voor zijn of haar gedrag. Het besef zou moeten groeien, aldus Girard, dat men niet langer passief mag blijven in de veronderstelling dat wat te gebeuren staat onafwendbaar is en dat de mens in wezen machteloos daar tegenover staat. Afzien van iedere vorm van geweld is voor deze Franse denker ook de enige weg.

Met dank aan drs. Martin Hietbrink, medewerker van de vakgroep Franse taalkunde aan de VU, welke vakgroep binnenkort een begin zal maken met de vertaling in het Nederlands van het werk van Girard. Meer over het denken van René Girard is te vinden in de in 1980 verschenen bundel ,,Christelijk geloof en maatschappijkritiek" van L. van Bladel.

vu-Magazine 12(1983) 6 juni 1983

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen