VU Magazine 1983 - pagina 120

/

hand in Sermo onder de kop „Een nieuw soort martelaren; tegen de rechtvaardiging van de kernwapenen door dr. Troost." Wie weet dat nog? Sermo was het contactorgaan van het studentenwerk uitgaande van de gereformeerde studentenpredikanten, dat later opging in Voorlopig. Ook wie een studie wil maken van de veranderingen in denken bij Trouw's hoofdredacteur Bruins Slot, kan terugvallen op Van Overbeeke's documentatie. Dertien dagbladartikelen tussen '66 en '68 worden gesignaleerd. Met name de tweede helft van de jaren zestig kan getypeerd worden als de periode waarin op grote schaal voordien heersende opvattingen in gereformeerde kring op de helling gingen. Voor wat betreft de oorlogsproblematiek zal de start van het IKV daaraan hebben bijgedragen, maar zeker niet minder het in 1967 gestarte Gereformeerd Vredesberaad (inmiddels opgeheven). Uit een recent onderzoek van het ITSWO (Instituut voor Toegepast Wetenschappelijk Onderzoek van de VU) bleek hoezeer de gereformeerden verdeeld zijn geraakt over de kernwapenproblematiek. Maar liefst 32,9 % van de ondervraagde kerkleden was het helemaal eens met de uitspraak „De kerl( moet zich Uitspreken tegen kernwapens" en 9,3 % was het daar ongeveer mee eens. ,,Niet helemaal" of ,,helemaal niet" eens met deze uitspraak waren 23, % en 28,1 %. Geen stap kan de synode meer verzetten zonder grote spanningen op te roepen. Van één gereformeerde visie op de problematiek mag niet meer gesproken worden. Is die er ooit geweest? Aan het licht kon dat in het interbellum in ieder geval moeilijk treden, zonder dat dit tot scheuringen in de gereformeerde wereld (Kerk en AR-partij) had geleid. En elke gereformeerde auteur, die in die dagen iets op papier zette, wist dat. Er stond altijd meer op het spel. Dat gaf een extra spanning als men aan het denken en schrijven sloeg. Wie beschouwingen van gereformeerden uit de jaren twintig en dertig leest, moet dat verdisconteren, anders onderschat hij de betekenis van subtiele signalen in de artikelen. En ook dient altijd de vraag te rijzen wanneer precies een beschouwing het licht zag. Vaak is er een niet genoemde actuele aanleiding. Het artikel van Brillenburg Wurth in het decembernummer van AR-Staatkunde van 1930 over Christendom en Oorlog dient gedateerd gelezen. Het was het jaar waarin Fedde Schurer vanwege diens pacifisme ontslagen werd als

1lO

onderwijzer aan een christelijke school. Wurth rept daarover met geen woord, maar natuurlijk heeft die zaak hem beroerd in dat jaar. En kon men in die dagen beschouwingen van Duitse theologen pro en contra pacifisme lezen zonder zich bewust te zijn dat feitelijk de vraag aan de orde was of Duitsland ontwapend moest blijven of niet? De wereld heeft het geweten dat de Duitse theologen over het algemeen weinig sympathie voor het pacifisme hadden en een voorkeur toonden voor Luthers twee-rijken-leer. Een duidelijk manco aan de scriptie van Reinders over de periode 19181940 is dat de daarin aangehaalde theoretische beschouwingen niet bekeken worden tegen het decor van de tijd waarin ze ontstonden. Maar het maakt nogal een verschil of iemand in 1919 of in 1939 aan het schrijven sloeg en ook men als Duitser tot Duitsers schreef of de Nederlander tot Nederlanders. Had Europa in de jaren twintig nog een reële kans het oorlogsgevaar te verminderen door ontwapening (Drees), verspeeld was in feite die mogelijkheid toen Hitler begin jaren dertig aan de macht kwam. Op 30 januari '33 begon er echt een ander tijdvak al durfde niet iedereen dat zo snel onder ogen te zien als de pacifist Einstein. De a-historische benadering van het onderwerp gaf Reinders de indruk dat de gereformeerden worstelden met het dilemma ,,Tussen realisme en idealisme". Zo noemde hij z'n werkstuk. Voorstanders van ,,veiligheid door bewapening" plegen de interbellum-discussie veelal zo te typeren. Thans bejaarde voorstanders van ontwapening (zelfs eenzijdige) in de jaren twintig claimen nog steeds dat hun standpunt toen aanzienlijk realistischer was dan dat van de bewapenaars. Hoe kon je Duitsland eenzijdig ontwapend houden, wanneer je het zelf ook niet deed? Van ontwapening is in het interbellum geen sprake geweest, hooguit van minder bewapening dan de bewapenaars wensten. Vrede is het in ieder geval niet gebleven op de door de bewapenaars aanbevolen route. Waren de idealisten dan toch realistischer dan degenen die zich realist noemden? In ieder geval verliet menig eenzijdige ontwapenaar van de jaren twintig zijn standpunt toen Hitler (die zich ook duidde als „realist") een streep zette onder Duitslands eenzijdige ontwapening. En de curieuze figuur trad op dat ,,bewapenaars" de bekeerd geachte pacifisten uit de jaren twintig lust tot het voeren van oorlog begonnen te

verwijten. Zo laat — om in gereformeerde hoek te blijven — H. Algra zich in 1938 scherp afkeurend uit over een manifest van de SDAP. ,,Want het wil dat de ,,democratische" landen samen het fascisme bij de kraag zullen pakken. Het is een ,,oorlogszuchtig manifest. En dat van een partij, die stelselmatig onze weermacht heeft trachten te ondermijnen". (Bouwen en Bewaren, 1 april '38). Weer mag de vraag rijzen wie nu eigenlijk realist was een halfjaar voor München. Met militaire middelen had Hitler en Mussolini toen nog gemakkelijk een halt kunnen worden toegeroepen. Maar het ontbrak niet aan wapens, maar aan politiek inzicht in het gevaar van het fascisme. De Russen zagen velen als het grootste gevaar. In het boek van Grandia en Van der Laan komt het interbellum beter uit de verf, al worden verreweg de meeste pagina's gewijd aan wat zich afspeelde aan discussie na de Tweede Wereldoorlog. Het boek is up to date. Ook Kuitert (de IKV-ICTO-kwestie) wordt erin behandeld. Uit de literatuur blijkt dat gereformeerden het altijd aanzienlijk moeilijker met de problematiek hebben gehad dan wel eens wordt gedacht. Er is altijd een onderliggende stroming geweest, die zich niet kon vinden in de ,,heersende mening". De voormalige ,,loyalisten" van de AR-bloedgroep in de CDA-fractie hebben vele voorouders. Twintig jaar geleden al werd duidelijk vanuit welke hoek de meeste moeilijkheden zouden komen als het ooit tot een bundeling kwam van alle christendemocraten in Nederland. KVP, CHU en ARP ontmoetten elkaar voor 1963 alleen op Europees niveau. Februari '63 kwam daarin verandering met een eerste gemeenschappelijke conferentie op Woudschoten in Zeist. Onderwerp: „ Verdediging der vrijheid". Een ,,typisch westerse naam"knorde Ruppert, ,,Niet de verdediging van de gerechtigheid, zelfs niet de verdediging van vrijheid én gerechtigheid, maar alleen: verdediging van de vrijheid." Uitvoerig werd gepraat over kernwapens toen nog — vergeleken bij nu — in onschuldige hoeveelheden opgesteld. Aan het eind van de conferentie werd verzocht op te staan wie tegen kernwapens bleef. Twee wat oudere heren rezen overeind, prof. Brillenburg Wurth uit Kampen en prof. Jonker uit Utrecht, beiden AR. Mr. J. N. Scholten was er ook. Hij bleef toen nog zitten, maar hij heeft z'n huidige standpunt niet van vreemden. Dat blijktook uit de verschenen documentaire studies. (BVK)

VU-Magazlne12(1983)3maart1983

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen