VU Magazine 1985 - pagina 459

^m digd. Dat werd zelfs zo op de spits gedreven dat men — bekende kreet uit de vorige eeuw — redeneerde: 'hoe meer scholen, hoe minder gevangenissen'. De rede werd daarmee gezien als het alleenzaligmakend instrument. En dat impliceerde weer dat de ontwikkeling van de kennis, de ontwikkeling van de wetenschap en de ontwikkeling van de cultuur in het algemeen, zonder meer vooruitgang zouden betekenen. Dat is lange tijd volkomen vanzelfsprekend gebleven. We konden gewoonweg niet anders denken. Dit, terwijl andere culturen die vanzelfsprekendheid helemaal niet kenden, maar wel met ons westerse vooruitgangs- en ontwikkelingsidee werden opgezadeld. We staan, denk ik, op de drempel van een besef dat rationaliteit en ontwikkeling niet automatisch vooruitgang betekenen. Dat besef groeit. Een gevaar acht ik wel dat men in — wat ik zou willen noemen — bepaalde 'tegenculturen' doorslaat naar de andere kant en een te radicale, 'irrationele' tegenzet doet. Dan verwerpt men alles wat onze cultuur en beschaving hebben voortgebracht met eenzelfde automatisme; alles wat chemisch is, alles wat technisch is, alles wat verstandelijk is wordt dan, op volkomen irrationele gronden, afgewezen. Dat acht ik een in hoge mate 'onredelijke' tegenzet, die het doel voorbijschiet en óók weer tot een impasse leidt. Het is een heel moeilijk proces om de 'verschraalde' rationaliteit bij te sturen. Dat is daarom zo moeilijk, omdat men ontwikkeling en vooruitgang weliswaar niet meer zo direct aan elkaar koppelt, maar blijft steken in de vraag wat voor ontwikkeling je dan moet hebben."

H

et werd al even aangestipt: prof. Van Peursen steekt niet onder stoelen of banken dat vooral het contact met andere culturen, dat hij tijdens zijn talrijke reizen tot stand bracht — van belang was voor zijn relativering van het westerse rationalisme.

"In dergelijke contacten en ontmoetingen voel je aan dat er manieren bestaan om de werkelijkheid te benaderen, die anders zijn dan de onze en die op z'n minst een aanvulling zouden kunnen vormen op ónze benadering, daarop in vele gevallen zelfs een kritiek inhouden. Dat zijn bij voorbeeld benaderingen die veel meer een harmonie met de werkelijkheid tot uiting brengen; benaderingen waarin veel minder in tegenstellingen wordt gedacht maar eerder in aanvullingen, complementariteit, dan wij gewend zijn. Benaderingen ook die niet zozeer toegespitst zijn op het steeds maar weer nemen van beslissingen, in de trant van: 't is ja of 't is nee. Er is in dergelijke culturen veel vaker sprake van evenwicht, een geduldig afwegen. Dat is daar in het dagelijks leven zichtbaar, maar bij voorbeeld

VU-MAGAZINE — NOVEMBER '85

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen