VU Magazine 1985 - pagina 53

schoonheid, besef van zedelijke waarden, religieuze overtuiging geen puur subjectieve aangelegenheden, omdat juist zij iets van de echte praktische wereld aanduiden waarbinnen wetenschappelijke waarheden hun plaats moeten vinden. Dansende koeien Men zou de wetenschappen kunnen rangschikken in een reeks bassins die onderling verbonden zijn en trapsgewijze steeds dichter bij de volle zee, dat wil zeggen de dagelijkse levenspraktijk komen, zo werd in een eerder artikel getekend. Hetzelfde nu in andere woorden. Wetenschappen zijn soms zeer abstract en voor nietgeschoolden moeilijkte begrijpen. Dat betreft met name de formele wetenschappen, zoals logica en wiskunde, die met formule's, met vormen van redenering, werken. ,,Als p dan q. P is het geval. Dus is q ook het geval." Zulk een redenering klopt als een bus. Zij is formeel, geeft een vorm aan die men verder moet opvullen. "Als het regent dan worden de straten nat..." geen bezwaar." Als de koeien op het ijs dansen dan is de lente in aantocht..." wel bezwaar, want dit is onzin. Althans als men ten minste weet wat er in ons feitelijk wereldje wel of niet mogelijk is. Maar als men alleen op de vorm let is deze niet fout, want nog altijd geldt dan "Als p dan q..." Men zegt daarom wel: formele wetenschappen zijn erg abstract want zij blijven gelden, ook al zou men de inhoud verkeerd vullen. Nog anders gezegd: zij kunnen, als men alleen op de vorm let, "waar" zijn ongeacht de inhoud. Beter is het om dan maar niet de term "waar" te gebruiken, maar liever "correct" of "juist" of "geldig". Een redenering kan naar de vorm geldig zijn, maar inhoudelijk toch iets onwaars bevatten, zoals bij de dansende koeien. Wel van waar en onwaar kan men spreken als het om inhoudelijke beweringen gaat. "Een koe is een zoogdier" is een waarheid als een koe. "Als het regent worden de straten nat" is qua vorm juist en qua inhoud waar. Zodra de wetenschappelijke waarheid dichter bij het praktiscjne leven komt, wordt de zaak ingewikkelder. Dat betreft dan met name de toegepaste wetenschappen. Wanneer een fysicus zegt dat het mogelijk is om met een zeer hoge snelheid te reizen, bij voorbeeld met de helft van de snelheid waarmede het licht zich verplaatst, dan is dit, louter theoretische gezien, niet onwaar. Het is een geldige redenering binnen de huidige natuurwetenschap en bovendien "waar" als men niet let op de uitvoerbaarheid ervan. Let men wel op dit laatste, stelt

vu-Magazine 14 (1985) 1 januari 1985

men dus de vraag of men werkelijk nu een voertuig zou kunnen bedenken dat zó vlug zou kunnen gaan, dan is het antwoord "nee". Als men die bewering dus op zou vatten als iets dat binnen de toepasbaarheid van een wetenschap op dit moment valt, dan is zulk een uitspraak "onwaar". Dat alles klinkt wat ingewikkeld, maar het gaat, eenvoudig gezegd, hierom dat puur wetenschappelijke waarheden een aanvulling nodig hebben als het om de praktijk gaat. ledere arts bij voorbeeld weet dat hij of zij de waarheden van zijn medisch handboek niet naar lukraak kan toepassen in de artsenpraktijk. "Lukraak" wil hier niet zeggen "gedachteloos", want het wetenschappelijke handboek is zeer doordacht, maar wel zoiets als "gevoelloos" of "harteloos": het hart, de liefdevolle blik die op deze concrete zieke gericht behoort te zijn, is er niet bij. Wil men hiervan "waarheid" spreken, dan moet dit in een ruimere zin opgevat worden, waarbij in het praktische leven de zedelijke verantwoordelijkheid mee speelt om iets echt "waar" te doen zijn. Ook hier weer zou men naar spraakgebruik kunnen wijzen waar het woordje "waarheid" metterdaad in relatie gebruikt wordt tot de persoon die verantwoordelijk is. Zo vindt men in de Bijbel, zowel in de Hebreeuwse als in de Griekse tekst de uitdrukking: "de waarheid doen", in het Nieuwe Testament onder meer als "Wie de waarheid doet komt tot het Licht". Waarheid heeft zich hier pas ten volle ontplooid als zedelijke en religieuze betrouwbaarheid. Hier ligt zelfs de grondbetekenis van "waarheid", terwijl dan de puur objectieve, te constateren waarheid van meer wetenschappelijke aard is en de juistheid of geldigheid zelfs nog abstracter, minder inhoudsrijk, is. De vele waarheden der wetenschappen, die in toenemende mate ook in ons dagelijkse leven doorwerken, zijn eigenlijk nog maar voorstadia, of beter inperkingen, van de vollere waarheid. Waarheid en goedheid komen hier samen. Blauwdrukken Laten we nu het voorgaande nog eens met een beeld verduidelijken. We stellen ons daarbij een (wat ouderwetse) veldslag voor. Een leger trekt op, nadert de vijand en maakt allerlei verkennende, omtrekkende bewegingen. Er valt nog niet uit op te maken wat het leger precies van plan is en deze verkennende bewegingen zijn in dit opzicht nog leeg, nog onzeker. Dit is het beeld van de formele wetenschappen: logische formules opstellen, mathematische vergelijkingen, blauwdrukken maken.

Dan komt het moment dat men positie kiest. Men graaft zich in en betrekt stellingen. Dit lijkt meer op de beschrijvende wetenschappen die theorieën opstellen om de verschijnselen te verkaren. Bovendien gaat men inschieten: geschut wordt beproefd en verkennende vliegtuigen gaan na of de granaten het doel nog missen of doel treffen. Dit lijkt op wetenschappelijke experimenten, testsituaties, veldonderzoek. De toegepaste wetenschappen kunnen afgebeeld worden in de erop volgende stormloop: de praktische verwerkelijking van alle voorbereidende aanvallen. Ten slotte komt het moment dat men doordringt binnen de stellingen van de vijand. Men breekt door de afweringen heen en staat plotseling oog in oog met de vijand. Oog in oog met een medemens op wiens gelaat men angst, haat, verbazing, hoop afleest. Een zedelijke factor komt, onverwachts wellicht, in het geding. Het geding tussen mens en mens, tussen een persoon met eigen gewetensvolle gevoelens. Hier eerst komt de waarheid in volle omvang naar voren, de waarheid over de relatie tot de medemens, de verhouding tot eigen geweten, de verantwoordelijkheid tegenovermensen God. Een wat simpele vergelijking, waar het militaristische wat gemakkelijk overgaat in meer pacifistische trekken, zo zal men opmerken. Maareen illustratie van de verschillende benaderingen, de toenemende ontsluiting van wat "waarheid" is en van de manier waarop ons abstracte denken, onder meer in de wetenschappen, dichter bij de levenspraktijk komt. Men kan dit een ontsluiting van waarheid noemen, of zelfs een ontsluiting van de verborgen aandrang in menselijke werkzaamheden zoals wetenschap, kunst, spel, vrijetijdsbesteding. Onze samenleving wordt wel een verwetenschappelijkte samenleving genoemd. Inderdaad spelen toegepaste wetenschappen (o.a. in technologie, medische zorg, sociale organisatie) een grote rol. Ook dringt het wetenschappelijke denken via lectuur, beeldscherm, onderwijs diep in onze geest door. Maar ook kunst, vrije tijdsbesteding en dergelijke hebben invloed op ons praktische leven. Welnu, oog in oog met de medemens staan, verantwoordelijkheid beseffen ten aanzien van andere groepen en culturen, de waarheid zien als verworteld in Goddelijke betrouwbaarheid, daarin komen alle menselijke activiteiten uiteindelijk samen. Van wetenschap naar praktijk betekent de ontsluiting van de verst reikende menselijke mogelijkheden vanuit vertrouwen in Betrouwbaarheid. D

39

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen