VU Magazine 1985 - pagina 52

Wetenschap en praktijk (2) door prof. dr. C. A. van Peursen Ons praktische leven wordt steeds meer door wetenschap en technologie beïnvloed. Toch werken de wetenschappen met begrippen die weliswaar abstract zijn, maar hun herkomst vinden in het dagelijkse leven: het water van de beweeglijke zee van ons gewone leven met zijn verantwoordelijkheden verdampten de regen valt neer in de bassins van de verschillende wetenschappen, zo werd in een voorgaand artikel betoogd. Maar, zo werd eraan toegevoegd, doorstroming blijft nodig: wetenschappen moeten weer in de praktijk uitmonden. Er is al dikwijls over de drie woorden waarheid, goedheid en schoonheid geschreven. Zij geven immers een verdeling, soms zelfs een scheiding aan, die kenmerkend is voor onze Europese cultuur. Nemen wij waarheid en goedheid. Goedheid is een kenmerk van zedelijk handelen. Een hoogstaande figuur noemen wij " g o e d " . Waarheid is een kenmerk van ons kennen, vooral het wetenschappelijke kennen. Een wetenschappelijk gefungeerde uitspraak noemen wij "waar". Goedheid betreft meer de praktijk. Waarheid meer de wetenschap. Door deze (onder)scheiding raken we soms in een impasse, want in hoeverre moet en mag de wetenschap ons praktische leven beïnvloeden, of zelfs leiden en in hoeverre kunnen of moeten wij vanuit de zedelijke en sociale verantwoordelijkheid van het praktische leven richtlijnen geven voor wetenschap en technologie? Ook de schoonheid vormt een afzonderlijk gebied. Staat voor velen de kunst niet los van de ethiek? Of moet men toch weer zedelijke maatstaven op het terrein van de kunst gaan aanleggen? En hebben wetenschappen niet nog veel minder met schoonheid te maken? Merkwaardig is dat dergelijke afbakeningen soms toch doorbroken worden. "Eenvoud is kenmerk van het ware" zo luidt een gezegde dat door velen opgevat wordt als esthetische eenvoud, schoonheid dus, als kenmerk van een fraaie en ware oplossing van een wetenschappelijk probleem. "Daar spreek je een waar woord" betekent meer dan alleen een wetenschappelijke waarheid vertellen; het heeft iets van een zedelijk betrouwbare, dus "goede", uitspraak doen. Een "gaaf karakter" wijst op iets

38

moois, op positief-zedelijke kenmerken. In vele talen komen er woorden voor die de scheiding tussen waarheid, goedheid en schoonheid — tussen wetenschap, ethiek en kunstzinnige beleving — doorbréken. In het Oude Testament is er een woord dat eigenlijk tegelijk " g o e d " en " m o o i " betekent. In het scheppingsverhaal staat: "En God zag alles... en zie het was zeer goed." Hetwoordje " g o e d " betekent in de grondtekst "goed-mooi" (dit Hebreeuwse woord komt in onze taal voor als "tof"; "toffe jongens" e.d.). Wanneer over God gesproken wordt, dan vinden wij in de vertaling dikwijls dat Hij "waar" is. Dit woordje hangt samen met verschillende uitdrukkingen die ongeveer betekenen: "waar-getrouw-waarachtig-betrouw-

zijn wij verloren.'

baar", dus zoiets als "waar-goed". In het spraakgebruik van vandaag komen waarheid, goedheid en schoonheid ook wel meer samen. Een kunstenaar zal van zijn werk niet zo graag gezegd willen hebben dat het "schoon" of " m o o i " is, wel dat het "echt" of "authentiek" is. En dan vloeien daarin waarheid, goedheid en schoonheid weer wat samen. In de wiskunde, maar soms ook in andere wetenschappen, spreekt men wel van een elegante of een mooie oplossing. Toch liggen deze begrippen dikwijls ver uiteen. De wetenschapper zegt iets over de zon; afstand, lichtsterkte, golflengten van stralingen. Dit is dan "waar" en bovendien "objectief", hetgeen wil zeggen: zo is het in werkelijkheid. In de praktijk kunnen we zeggen dat de zon " m o o i " is. Dat is dan echter niet meer "waar" in de wetenschappelijke zin, maar eerder een uiting van onze persoonlijke (subjectieve) gevoelens. De schoonheid wordt zo tot iets subjectiefs dat wij wel beleven, maar niet objectief van de werkelijkheid gezegd kan worden. In het scheppingsverhaal is dat anders: de werkelijkheid is juist zelf mooi en goed. Ja, als men waarheden over die werkelijke held wil vertellen dan moeten zij betrouwbaar zijn en dat is pas het geval als men oog krijgt voor een betrouwbare Schepper, die Zijn werkelijkheid waar-goed-mooi heeft gemaakt. In dfe werkelijkheid horen wetenschap en praktijk bijeen. Ons praktische leven wordt in toenemende mate door de wetenschap beïnvloed. Dat kan vruchten afwerpen: verbeterde levensomstandigheden. Het kan ook de meer enge waarheid van louter wetenschappelijke aard, waar in een voorgaand artikel over geschreven werd, ten onrechte geheel toepassen op onze dagelijkse manier van denken en leven. Dan dreigen besef een zedelijke normen (het "goede") en gevoel voor mooie verhoudingen (het "schone") naar het rijk van louter emoties, van dat van de persoonlijke gevoelens, verwezen te worden. Dan wordt de maatschappij er een die beheerst wordt door statistieken en blauwdrukken, de mens door de cijfers van prestaties en intelligentiequotiënt, de wereld van geuren en kleuren tot getallen van golflengten en chemische verbindingen. Maar in een echte wereld zijn gevoelens van

vu-Magazine 14(1985) 1 januari 1985

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen