VU Magazine 1985 - pagina 74

Roelf Haan

Sekse en economische ontwikkeling De bekende cultuurfilosoof Ivan Illich schreef een knap en stimulerend boek dat het vorig jaar onder de titel 'Man I vrouw: geslachten se/cse'in goed Nederlands verscheen. Het is uitstekend gedocumenteerd; de meer dan honderd aantekeningen met literatuuropgaven zouden de basis kunnen vormen voor even zovele monografieën op uiteenlopende gebieden, van economie, antropologie, sociologie, theologie en taalwetenschap tot de economischecultuur-en kerkgeschiedenis. Wie is Ivan Illich? Hij werd in 1926 in Wenen geboren. In 1941 dwongen de Nazi's hem van de middelbare school af te gaan, daar zijn moeder joods was. Hij verhuisde naarFlorence. In Rome studeerde hij vervolgens theologie en filosofie en in Salzburg verwierf hij een doctorsgraad. Voorbestemd voor de Vaticaansediplomatiekedienst, ging hij naar de Verenigde Staten, waar kardinaal Spellman hem benoemde tot kapelaan in een Newyorkse parochie die bestond uit Ierse en Portoricaanse gelovigen. In 1956 werd hij vicerector van de Katholieke Universiteit van Ponce in Puerto Rico. Vanwege een meningsverschil metde plaatselijke bisschop, die zijn onderhorigen had verboden te stemmen op een kandidaat voor het locale gouverneurschap die zich positief overgeboortebeperking had uitgelaten, keerde hij naar New York terug. In 1961 richt Illich dan het bekende Interculturele Documentatiecentrum van Cuernavaca (CIDOC) op, in Mexico. Illichs geschriften leveren kritiek op kerkelijke

56

en politieke bureaucratizeringsprocessen, een kritiek die uiteraard niet naliet weerstand op te roepen. Dit leidde ertoe dat Illich in 1968 zijn instituut ,,secularizeerde" (losvan de kerk maakte) en hetjaardaarop ook zijn priesterschap neerlegde. Deze korte schets van zijn leven geef ik met opzet; ik denk dat het gezag waarmee hij spreekt toegeschreven moetworden aan zijn existentiële kennisvan zowel de Europese en Amerikaanse samenleving als vandezgn. Derde Wereld, met name het Mexicaanse platteland. Alleen wanneer deze ervaringsgebieden op elkaarworden betrokken, kan nog zinvol worden gedacht over de grote wereldproblemen. In 'Man/vrouw:geslachten se/(se'beschrijft Illich het verdwijnen van het 'geslacht' en de opkomst van de'sekse'. Het moderne wetenschappelijke en praktisch denken \sseksistisch, want het ziet man en vrouw, de samenleving en de cultuur(metdaarin dedrijvende kracht van de moderne economie) niet meer als geslachtelijk bepaald. De moderne mens is 'mens' geworden, d.w.z. een geslachtloos individu, dat met andere individuen in concurrentieverhoudingen is gewikkeld. In deze schaarste-economie (om schaarse goederen moetworden geconcurreerd) is de vrouw slechteraf dan de man. Maar juist als wij deze discriminatie willen begrijpen, is er meer nodig dan het hanteren van het geslachtloze begrip 'macht'. Men doet alsof het in de samenleving — ook tussen de 'seksen' — zou gaan om de verdeling van een 'homogeen

goed' genaamd 'macht'. Inderdaad kan in de moderne maatschappij 'macht' net als een betaalmiddel, zonderbinding aan hetgeslacht, circuleren; mannenenvrouwenmacht versmelt tot één symmetrisch begrip. Indevoorkapitalistische maatschappij echter was 'macht' op asymmetrische en symbolische wijze verbonden methetgeslacht. Dit geslachtsverschil was ctv/furee/op ontelbare wijzen duidelijk, en kon niet circuleren. De man bevond zich opeen mannelijk, en de vrouw op een vrouwelijk domein. Die twee domeinen vormden de schering en de inslag van hetsamenlevingspatroon, dat streekgeöonden was. Het huwelijk als economische eenheid bestond nog niet. De 'macht' kon nietopéén noemerworden gebracht. De machtsverdeling die er was, was n iet/i/ërarc/7/'sc/7; tussen de 'domeinen' bestond wederzijds ontzag, eerbied en vrees, en er waren voor ieder duidelijke grenzen; 'tweeslachtigheid' werd gemeden. Daardoor was sy/Dmetrisch devaluatie van de vrouw onmogelijk. De moderne hiërarchische conceptie (welk een schuld heeft de kerk hieraan!)van macht tussen theoretisch gelijken ('zielen'!) doet een verschijnsel ontstaan dat, zegtlllich, uniek is voorde westerse (d.w.z. noordelijke) maatschappij, namelijk de geïnstitutionaliseerde afgunst. ,, Het hedendaagse geslachtloze, hebzuchtige individu, het subject van de economie, leeft van beslissingen die gebaseerd zijn op overwegingen van marginaal nut. (marginaal nut = het'beetje nut'dat ik 'erbij' krijg dooreen verge-

lijkbaar beetje méér 'economische inspanning', met name op de markt, RH). ledere economische beslissing is doortrokken van een besef van schaarste en leidt aldus tot een soort afgunst die in het verleden nauwelijks voorkwam". De homo oeconomicus bant het verschil tussen mannelijken vrouwelijk uit; 'hij' iseen neutrum oeconomicum. Hetverliesvan hetmaatschappelijk-mannelijke en -vrouwelijke maakt daarom een integraal deel uit van de geschiedenis van de schaarste, of, in andere woorden, degeschiedenis van wat wij 'economische groei' noemen. Van dezijde van vrouwenbewegingen is kritiekgeuit op dit betoog van Illich. Onze redactrice Roeleke Vunderink heeft daaraan aandacht besteed in Trouwvan 7 november jl. Wil Illich somsterug naargeromantiseerde achterlijke tijden waarin devrouw trouwens óók al achtergesteld was? Illichs studie is echter geen onderzoek naardediscriminatie van de vrouw; hij is er slechts het 'voorwoord' van. De auteur heeft de verleiding voortdurend weerstaan om het over het discriminatievraagstuk zelf te hebben,,,om des te beter naarde verhalen van de verliezers te kunnen luisteren" (ook bij voorbeeld van de homosexuelen). Hetging hem om een grondige historische verkenning van het strijdperk zelf; de economie. Want de moderne gelijkheid iseen mythe. En daarom leek mij deze bladzijdegeschikt in de marge van het omslagverhaal over 'ontwikkelingssamenwerking'.

VU^Magazine 14 (1985) 2 februari 1985

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen