VU Magazine 1985 - pagina 455

Roelf Haan

De kerk als politiek machtsinstmment

Getrouw aan de gewoonte in mijn dagblad eerst pagina twee op te slaan, doe ik dat ook in de NRC die de KLM-stewardess mij op 14 september uitreikt. Deze pagina twee trekt mijn aandacht door de volgende kop: "Op vierde scheppingsdag schiep God de atoombom ". Het is een citaat uit de mond van de ICTO-voorzitter Janssen van Raay. Dat is natuurlijk uit zijn verband gerukt. Het verband luidt aldus: "Ik durf best te zeggen dat God zelf de atoombon heeft uitgevonden. Lees de Bijbel maar. In het scheppingsverhaal vind je dat Hij op de vierde dag de zon heeft geschapen. En is dat niet één grote atoombom?" Wie nu denkt dat de ICTO-voorzitter echt een voorstander is van — bij voorbeeld — de 48 kruisraketten (die het ICTO immers in Nederland wil plaatsen) vergist zich. "Het gaat mij niet om de plaatsing van die 48 kruisraketten. Die kunnen best achterwege blijven." In feite gaat het Janssen van Raay om de bestrijding van de anti-Amerikaanse agitatie die zijns inziens de beweegreden vormt van de vredesbeweging — ook de kerkelijke — in ons land. Hij gebruikt dus een "interkerkelijke" politieke beweging (eerlijkheidshalve toegevend dat het ICTO eigenlijk geen interkerkelijke, maar een inter-individuele actie is) voor een verwant, maar toch niet identiek doel: de promotie van de VS. Eigenlijk is een beweging als het ICTO de beste — want religieuze — propaganda voor de status quo. Het gehalte van de juiste geciteerde atoombomtheologie is niet eens om te huilen, maar om ontwapenend te lachen. Wie zou iemand die —

VU-MAGAZINE — NOVEMBER '85

ook zelf niet zonder glimlach — zulke vorstelijke uitspraken doet, ooit verder nog iets kwalijk kunnen nemen? De NRC citeert een CDA-woordvoerder die het met de door Janssen van Raay gepropageerde kerkelijke kritiekloosheid ten aanzien van de politiek van harte eens is. "Materieel zitten we volkomen op een lijn. Vandaar dat het ICTO voor het CDA een heel interessant gegeven is. "Volgens het kamerlid Mateman is door het optreden van vooral het IKV en daarop volgende kerkelijke uitspraken over kernwapens in de kerk een "vieze, naargeestige clericale sfeer ontstaan". Daartegenover stellen het ICTO en het CDA dus een heel wat blijmoediger bijbelgebruik. En zij stellen het feit aan de kaak dat "de kerk opnieuw is ontdekt als politiek machtsinstrument". Maar wie gebruikt de kerk eigenlijk als politiek machtsinstrument? Het ICTO dat het IKV ooit verweet dat het behalve "beraad" intussen ook "actiegroep" was geworden, is zelf louter actiegroep en richt zich op wat zij zien als kerkelijke mac/ï^hebbers (de kerkelijke "toppen", die door woordvoerder Jobse in 1982 als de doelgroep van het ICTO werden aangewezen). Er is een verschil tussen een kerkelijk gegeven mandaat voor een vredesberaad en de praktische conclusies die daaruit op legitieme wijze voortvloeien, en een actiegroep die zich parallel aan de kerkelijke structuren ontwikkelt doordat men het niet eens is met het feit dat vanuit de kerk onafhankelijk in de richting van de overheid wordt gesproken. Men wil van de kerk een houding die overeen-

komst met wat in een communistische dictatuur volkomen werkelijkheid is: de kerk mag niet ingaan tegen de autonomie van het politieke handelen. Het is cynisch dat juist voor die situatie door het ICTO een uitzondering wordt gemaakt op de regel die men zelf hanteert: in het oostblok moet de kerk spreken, maar (Janssen van Raay:) "Kerken in democratische landen als Nederland mogen geen oppositionele rol spelen". Dat laat hij liever over aan kerken ver van ons bed, die ook het daarbij behorende risico mogen lopen. Doordat het CDA en het ICTO — in diametrale tegenstelling tot wat bij voorbeeld de verdwenen antirevolutionaire partij heeft erkend — het politieke bedrijf zien als een autonoom (d.w.z. niet voor kritiek toegankelijk) bedrijf, kan het niet anders of het spreken van de kerk wordt als politieke oppositie aangemerkt. Dat kan alleen als men het eigen bedrijf en het eigen standpunt verabsoluteert. Want in het donker zijn alle katten grijs. Maar het spreken van de kerk is van een andere orde. Spreken tot een politiek is niet hetzelfde als "politiek spreken". Die andere orde wordt uiteraard in een atheïstische dictactuur niet erkend; maar zij wordt — als het om de politiek gaat — ook door vele christendemocraten niet erkend. Daarom bijt mijns inziens de christendemocratie — in de gehele wereld — als ideologie de spits af in het secularizeringsproces van onze samenleving. De kerk wordt als politiek instrument misbruikt. Maar zij die dit verwijt doen aan een kerk die zélf spreekt hebben wezen-

lijk gemist wat de vredestheologie in het Noorden en de bevrijdingstheologie in het Zuiden zichtbaar willen maken. Dat is eigenlijk maar één ding: het betrekken van de realiteit van de bijbelse getuigenis op de realiteit van nu. Dat getuigenis verzet zich tegen de afscherming van de politiek tegenover de kerk (of tegenover andere samenlevingskringen!). Want dat leidt tot de dictatuur van de politiek, en tot een kerk wier zwijgzaamheid haar spreken bepaalt. In mijn ontmoetingen met ICTO-woordvoerders heb ik steeds één ding gehoord: de bijbel moet men in zijn actieradius drastisch beperken om hem tot zijn ware recht te doen komen. Wat overblijft zijn verwijzingen a la "de vierde scheppingsdag". "Kerkelijk" noem ik deze actiegroep niet. Daarvoor zaait zij te veel kerkelijke verwarring. Ik moet nog steeds denken aan de agnostische ICTO-woordvoerder die ik na de pauze op een gereformeerde gemeenteavond over "IKV versus ICTO" (een thema dat ik mij spoedde om anders te formuleren!) verbaasd vroeg: van welke kerk bent u nu eigenlijk lid, waarop deze zo eerlijk was toe te geven: van geen enkele. Over machtsmisbruik gesproken. Hier was sprake van puur politiek spreken in de kerk.

371

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen