VU Magazine 1985 - pagina 67

Tussen realiteitsblind idealisme en Realpolitik

Het spanningsveld van de verantwoordelijkheidsethiek Politieke en militaire machtsverhoudingen zijn harde feiten. Wie, in een louter 'getuigend' ethische kritiek op dergelijke machtsverhoudingen, daarmee onvoldoende rekening houdt, laat zijn ethiek stuk lopen op het graniet van die harde feiten. Dat is het uitgangspuntvan dr. Henk E. S. Woldring, sociaal en politiekfilosoof van de VU, bij zijn beoordeling van verschillende ethische standpunten inzake de kernbewapening. Woldring breekt in 'Ethiek en kernbewapening' — het vierde deel in de reeks VU-studies overvredeenveiligheid —een lans voor een 'verantwoordelijkheidsethiek'die rekening houdt met, onder meer, de feitelijke uitgangssituatie en met de gevolgen van het menselijk handelen, voorzover te voorzien. Bij wijze van voorpublicatie op deze pagina's enkele fragmenten uit het boek dat rond het eind van deze maand zal verschijnen bij de VU-uitgeverij. Het spanningsveld tussen het 'realiteitsblinde' getuigen en de 'Realpolitik' in kaart gebracht. Dr. H. E. S. Woldring Velen zeggen vanuit hun overtuiging dat niet alleen het gebruik maar ook het bezit van kernwapens ethisch onverantwoord is. Menig politicus vraagt zich af wat hij metzo'n standpunt moet beginnen in een wereld waarin duizenden kernwapens bestaan; zo'n absoluut ethisch standpunt helpt hem onvoldoende in het vinden van antwoorden op typisch politieke vragen betreffende de kernbewapening. Anderzijds geven politici en militairen vaak meningen ten beste die beheerst worden door de bestaande politieke en militaire machtsverhoudingen en die anderen doen verzuchten:,,Hebben de bestaande machtsverhoudingen dan het laatste woord?" Omdat ik grote moeite heb met de gangbare argumentatie aan beide kanten, heb ik me tot het schrijven van dit boek gezet. Tijdens het schrijven heb ik mezelf regelmatig de vraag gesteld: zijn feiten hard en normen zwak?, of is het omgekeerde het geval, of óók het geval? Ik geef toe dat politieke en militaire machtsverhoudingen harde standen van zaken zijn. Wie in een ethisch verhaal met deze hardheid onvoldoende rekening houdt, laat zijn ethiek stuk lopen op het graniet van de harde feiten. Ook is waar dat ethiek die door een overtuiging wordt gedragen en die geargumenteerd is toegespitst op

vu-Magazine 14 (1985) 2 februari 1985

de feitelijke situatie, mensen in beweging kan brengen en tot een verandering van de zogenaamde harde feiten kan leiden. Dan blijken de feiten minder hard te zijn dan wij vaak denken. Realiteitsblind Hoewel men over 'de' ethiek kan spreken als een systematische en methodische reflektie op de moraal (zeden en gewoonten), doen we er goed aan ons bewust te zijn van het feit dat 'de' ethiek als normatieve theorie niet bestaat. Er bestaan verscheidene normatief-ethische zienswijzen. Wie zich in dit verband op de ethiek beroept, moetzijn standpuntdus nadertoelichten. In dit boek verdedig ik niet een realiteitsblinde en absolutistische ethiek die met voorbijzien aan de feitelijke politieke en militaire verhoudingen in de wereld zegt: ,,Kernwapens mag u niet hebben, laat staan gebruiken" ('t mag volgens de een niet van God, volgens de ander niet van de mensheid, weer een ander beroept zich op de rede of op een andere instantie). Wel verdedig ik een ethiek als verantwoordelijl<lieidsethiek, dat wil zeggen: een ethiek die (beschrijvend) bestudeert en (normatief) beoordeelt hoe mensen in hun handelen antwoord geven op de uitdaging van een situatie. Iets uitgebreider geformuleerd: een ethiek die het handelen van individuele mensen en groepen bestudeert en beoordeelt op grond van ethische beginselen en in relatie tot een analy-

se van de situatie in welke zij zich bevinden, de doelen en middelen die zij stellen en de gevolgen van hun handelen voor zover te voorzien. Hoofdvraag in dit boek is, met welke argumenten de verantwoordelijkheidsethiek een bijdrage kan leveren tot het beoordelen van het bezit, het perfektioneren en het eventuele gebruikvan kernwapens. Eenzijdig De vraag dient gesteld of het verantwoord is, koste wat het kost, altijd oorlog te willen voorkomen. Zouden wij zonder slag of stoot West-Europa door Warschau Pakt-troepen laten bezetten? Het is moreel kompromitterend alleen maar over vrede te willen praten en te zwijgen over het bestrijden van onrecht en van de gevaren van onrecht. Het praten over vrede is niet genoeg en soms zelfs misleidend, zegt Ronny Naftaniël, hoofd van het Israëlische documentatiecentrum (CIDI), en hij vervolgt: ,,vooral als dat gebeurt door politici die een dictatoriaal regime in stand houden zonder enige controle en bijsturing door de burgers." Hij wijst erop dat we weten waar de vredestoespraken en -verdragen van Stalin en Hitler toe leidden. Deze konstatering is volgens Naftaniël wellicht de reden dat de Amerikaans-Joodse geleerde Gershon Cohen eens zei ,,dat er in het klassieke Jodendom situaties denkbaar zijn waarbij militaire strijd en zelfs collectieve zelfmoord

49

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen