VU Magazine 1985 - pagina 108

onafhankelijk worden van het land in 1975 werd de olie via Zuid-Afrika aangevoerd. Broksgewijs wordt in de jaren daarna bekend hoe dit schandaal van de eeuw zich heeft voltrokken. De Britse journalist Martin Bailey zal met de publikatie van "Oilgate" twee belangrijke Britse persprijzen verwerven. Zijn boek verschaft een scherp inzicht in het opereren van de grote oliemaatschappijen. Mededelingen van deze ondernemingen, zo leren politici en kerkelijke leiders door scha en schande, hebben de betrouwbaarheidsgraad van legercommuniqués in oorlogstijd. Ze zijn veertien jaar lang bedrogen, zo bleek in 1978 toen in Engeland het Binghamrapport uitkwam. In Nederland begon de werkgroep Kairos zich in 1973 met de olie te bemoeien. Aandeeltjes Shell werden gekocht om deel te kunnen nemen aan de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering. Bij hoog en laag bezwoer de Shell-top niets te maken te hebben met olieleveranties aan Rhodesië. Later kwam uit dat lan Smith in 1965 zijn blanke coup heeft durven plegen nadat hij zich ervan verzekerd had op de grote oliemaatschappijen te kunnen rekenen. Een maand ervoor was de Nederlandse Shell-man Dirk de Bruyne in Salisbury en vaststaat dat de conspirerende blanken in ieder geval de indruk van deze ontmoeting hebben overgehouden dat ze zich geen zorgen behoefden te maken. En feit is ook dat Shell, evenals andere oliemaatschappijen, al die jaren volop betrokken is geweest bij de olieleveranties. Toen de feiten later niet meer konden worden ontkend, beriep Shell zich op interne "communicatiestoornissen". Maar de geloofwaardigheid van het bedrijf was verspeeld. Publikatie van de Rhodesië-schandalen was in tal van opzichten leerzaam. O.a. kan er nauwkeurig uit worden opgemaakt hoe het papieren schimmenspel er uitziet in de oliewereld, dat thans wordt voortgezet met betrekking tot Zuid-Afrika. Want opgelost moet nog worden hoe het raadsel er uitziet dat geen olieproducerend land zegt olie aan dit land te leveren, terwijl het land nog volop olie ontvangt. Deuss heeft George Atmore in dienst genomen, die indertijd het brein was achter de Rhodesische staatsinkooporganisatie GENTA, die het olie-embargo van de Veiligheidsraad moest ontduiken. In 1973 begint de zaak er voor ZuidAfrika ernstiger uit te zien. De OAE vraagt de Arabische landen geen olie meer aan Zuid-Afrika, Portugal of

86

Paniek Nergens is de paniek zo groot als in Pretoria wanneer eind '78 het bewind van de Sjah gaat wankelen. De olieuitvoer stagneert door een stakingsgolf. Eind december ligt de export naar Zuid-Afrika praktisch lam. "In 1979 was de oliesituatie zo, dat ZuidAfrika, dat het voor 96 procent moest hebben van ruw/e olie uit Iran, zag dat de bron plotseling wegviel", schilderde Mostert de toestand van enkele jaren geleden. "Niemand had de val van de Sjah voorspeld. Als we dat voorzien hadden, hadden we voorzieningen getroffen (...) Niemand voorzag het, zes miljoen barrels per dag verdwenen, er was geen ruwe olie op de markt en we hadden geen contracten..."

Onvermoeid strijder voor een olie-embargo tegen Zuid-Afrika is de gereformeerde belastingambtenaar Oor Groenendijk in Rotterdam. In 1973 begon hij samen met o.a. prof. Verkuyl en prof. Linneman actie tegen de Sheli-aanwezigheid in Zuid-Afrika. In 1981 werd hij in New York gehoord door het Special Committee against Apartheid van de Verenigde Naties

Rhodesië te leveren en die eis wordt overgenomen door de Arabische topconferentie. Eén Arabisch land doet niet mee aan deze boycot, het Iran van de Sjah, en dat zal ertoe leiden dat Zuid-Afrika vrijwel volledig afhankelijk wordt van dat land voor wat betreft de olie-aanvoer. Volgens de Zuidafrikaanse Sasol-directeur Mostert in zijn recente causerie voor de Kamer van Koophandel van Johannesburg voor maar liefst 96 procent.

Pas later zou algemeen bekend raken •5- in welk een penibele situatie het land I opeens was geraakt. Wie wel meteen 9- in de gaten hadden dat Zuid-Afrika 3 benauwd zat, waren de Britse premier "^ Callaghan en de Amerikaanse president Jimmy Carter. De beide heren sloegen ogenblikkelijk toe, want dit was de kans om Engeland eindelijk eens te verlossen van het kwellende Rhodesië-probleem. In een poging om nog wat te redden, laat de Sjah het kabinet-Bahktiar optreden dat aankondigt geen olie meer te zullen leveren aan Zuid-Afrika en Israël. In diezelfde dagen maken Callaghan en Carter op Guadeloup de afspraak dat Zuid-Afrika wat hen betreft nog olie kan krijgen, mits het bereid is de onwillige Rhodesische blanken het mes op de keel te zetten. Pretoria moet Rhodesië dwingen een volledig zwart meerderheidsbewind in te stellen. Een week voordat de Sjah huilend zijn land

^p

Op de Shell-jaarvergadering van 1983 stelde prof. dr. W. E. Verdonk namens de kerken de vraag of er afspraken zijn gemaakt tussen Shell en de oliehandelaar Deuss. Wij weten van niets, zei de directie. Tien jaar lang al werd toen actie gevoerd op de Shell-jaarvergaderingen

vu-Magazine 14 (1985) 3 maart 1985

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen