VU Magazine 1986 - pagina 107

Waarom dan toch wordt het originele denken van Capra afgedaan als dat van een "charlatan"? Het heeft ongetwijfeld te maken met het doorbreken van een wetenschappelijk gebruik: eerst publiceren t.b.v. een wetenschappelijk forum. Capra zou dus voorbij zijn gegaan aan wat de wetenschapssocioloog Merton heeft genoemd "organised scepticism", een kritische wetenschappelijke houding tegenover een nieuwe theorie of analyse. En daarnaast, stelt Merton, behoort een wetenschapper ook een houding te hebben van "disinterestedness", belangeloosheid en afstand tot de leek bewaren. Als er iets is waardoor Capra waarschijnlijk irritatie oproept bij zijn collega's dan is het wel het overtreden van deze "mores" c.q. gebruikscodes van de wetenschap. Stel je voor dat je een theorie gaat publiceren in een publieksboek dat dan ook nog een bestseller wordt!! Voor de "scientific community" is kennelijk niet in eerste instantie de boodschap van Capra irritant, maar vooral de verpakking ervan en de verkoopmethodes. Uiteraard heeft men ook wel de nodige bedenkingen tegen Capra's neiging om te stellen dat het hier zelfs gaat om een paradigma-overgang in de fysica. Bijna per definitie worden paradigma-overgangen in de wetenschapsgeschiedenis niet van harte toegejuicht door het zittende establishment. Maar bovenal is er ook brede twijfel of de verklaringsmogelijkheden van de mystieke benadering de sub-atomaire fysica wel verder zullen helpen. Zelf (als niet-fysicus) ben ik wel zeer geboeid door de rijkdom van de gedachten die er nu opbloeien rondom de nieuwe fysica. Capra is daar een goed voorbeeld van, maar mijns inziens ook niet meer dan dat. Persoonlijk was ik meer gefascineerd door de bescheidener opzet van Zukav's De dansende woe-li meesters dat n.b. ontstaan is vanuit het instituut waar Capra werkt (en slechts 1 keer wordt Capra geciteerd!). Kousbroek schreef een interessante inleiding in de Nederlandse uitgave van Zukav's boek en daarin eindigt hij met dit op Capra toepasselijk citaat van Hofstadter's boek Gödel, Escher, Bach: 'Voorlopig zullen we ons tevreden moeten stellen met een gevoel van verwondering en ontzag, in plaats van met een antwoord. En misschien is het ondergaan van dat gevoel van verwondering en ontzag bevredigender dan het hebben van een antwoord — ten minste voor een poosje.'

Capra en de meta-fysici Opvallend veel interesse is er voor het denken van Capra bij hen die zich richten op de raakvlakken tussen natuurwetenschap, mystiek en geloof (zie ook artikel van Erkelens in dit nummer van VU-magazine). In een fascinerend themanummer geeft het maandblad Wending (oktober 1984) een overzicht van de Nederlandse discussie met als aanleiding een eerder symposium van het werkverband Atomium. Ook hier ziet men dat geen van de Nederlandse discussianten geheel mee gaat met Capra in zijn beschrijving van de sterke verwevenheid tussen natuurwetenschap en mystiek. De fysicus Hilgevoord erkent wel dat het werkelijkheidsbeeld in de nieuwe fysica mysterieus is, maar hij laat in het midden of het iets met mystiek te maken heeft. Ook Waaijman, zelf gespecialiseerd in Joodse mystiek, ziet niet meer dan enkele raakvlakken tussen de natuurwetenschap en de mystiek, zeker geen directe verbinding. In een commentaar op deze twee bijdragen aan het Atomium-symposium concludeert de godsdienstfilosoof Plomp (VU) dat beide benaderingswijzen een eigen verklaring voor de werkelijkheid hebben met allebei een eigen intrinsieke waarde. Wellicht, stelt Plomp, kan de filosofie een rol spelen om de raakvlakken te intensiveren, want nu is er in elk van de benaderingen (inclusief die van de filosofie) nog sprake van onverdraagzaamheid en rivaliteit. Uit de verdere artikelen blijkt overigens duidelijk VU-MAGAZINE - MAART 1986

Lijkt de natuur echt wel op tiet mechaniek van een klok? een behoefte aan een nauwer verband tussen de genoemde werkelijkheidsbenaderingen; de titel van het gehele Wending nummer suggereert het al: "één paradigma" en in het commentaar van Van Veen heet het op zoek naar de ongedeelde werkelijkheid.

Het latere werk van Capra Uit het bovenstaande blijkt dat Capra's eerste boek in ieder geval heeft geleid tot interessante discussies over de raakvlakken tussen geloof, wetenschap en mystiek. Aanmerkelijk minder inspirerend lijkt mij zijn latere werk. Met name het tweede boek Het Keerpunt is een samenvatting van enkele modieuze en beperkte analyses. Het begint al met een verdere uitwerking van het eerdere werk: niet alleen de fysica maar de gehele wetenschap zou in een crisis zijn. Het boek is eigenlijk een aardig overzicht van de anti-rationalistische traditie van de laatste 20 jaar en is in zijn soort nog minder overtuigend geschreven dan een soortgelijk boek De Aquarius Samenzwering van Marilyn Ferguson. Met name Capra's pretentie dat het hier gaat om een totaalvisie die geafficheerd wordt als een nieuw paradigma komt pretentieus over. Zowel Capra als Ferguson lijken in hun analyses veel op die van de z.g. "New Age" beweging, in Nederland de "persoonlijke groei"-bewegingen genoemd. Alleen deze twee auteurs schermen uitvoerig met allerlei wetenschappelijke theorieën om hun geloof in een nieuw "keerpunt" of paradigma-verandering te ondersteunen. Bekende steunpunten in de verschillende wetenschappen zijn dan Hazel Henderson en E. F. Schumacher voor de economie, R. D. Laing voor de psychiatrie en de thermo-dynamicus /. Prigogine. Het basisconcept is vooral de samenhang der dingen, het "holisme", soms in de vorm van een kosmische samenhang (Capra) soms meer in de vorm van netwerken of systemen van gelijkgezinden (Ferguson). Mij komen deze analyses altijd sympathiek, doch te simplistisch voor. Helaas zit de wereld niet zo samenhangend in elkaar. Integendeel, juist onder invloed van de rationaliteit en dwang tot beheersing worden steeds meer dingen (juist vanwege hun complexe samenhang) opgedeeld in bewerkelijke stukken. Het is trouwens de vraag of men daar altijd tegen moet zijn, er zit im97

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen