VU Magazine 1986 - pagina 286

oe kijkt Kuitert aan tegen de emoties die zijn boek bij voor- en tegenstanders oproept, en tegen de controverse die zich nu, en niet voor het eerst, rond zijn persoon ontwikkelt? "Het heeft me verbaasd. En ik moet erbij zeggen: het verbaast me nog. Als je een boek maakt is de eventuele commotie meestal na een paar maanden voorbij. Dat is hier kennelijk niet het geval. Het gaat nog steeds door. Bijna dagelijks word ik nog gevraagd om over dit onderwerp te spreken in allerlei kringen en groepen. Dat kan ik gewoon niet meer. Ik heb m'n werk. Ik vind het overigens wel jammer dat dat niet kan. Maar het is me zelden overkomen dat de aandacht voor een boek zo lang aanhoudt. Eerlijkheidshalve kan ik niet anders zeggen dan dat ik het heerlijk vind. Je schrijft opdat men je zal lezen, zeker als je over zaken als kerk en geloof schrijft. Je hoopt dat mensen het zullen gebruiken om zich te bezinnen op alle mogelijke, moeilijke kwesties. Ik ben daar dus gewoon blij mee. Ik kan niet anders zeggen."

H

U bent er blij mee. Het feit doet zich echter voor, dat deze publikatie vooral ook sterk negatieve reacties oproept. En dat is, in uw geval, toch niet de eerste keer. Ik ben voor dit gesprek nog eens in de annalen gedoken, met name die uit de jaren zestig. Ook toen al wekten uw — in dat geval dogmatische — uitspraken, in woord en geschrift, bij voorbeeld over de vooral symbolische betekenis van het scheppingsverhaal, heftige beroering. In rechtzinnig gereformeerde kring had men u toen het liefst gelyncht. Ik ken weinig theologen die dergelijke, felle reacties weten op te roepen, en ik vraag me af of er parallellen zitten in de reacties toen en nu. "Ik schijn dat aan te trekken, hè? Misschien hangt het samen met mijn manier van schrijven. Ik schrijf op een lezer, en niet voor de blauwe hemel, of hoe je 't wilt noemen, en zeker niet alleen voor vakgenoten. Als ik schrijf heb ik heel duidelijk mensen voor ogen die ik toespreek. Mensen die dezelfde troubles en problemen hebben als ik; dezelfde zwakheden ook. Dat soort mensen herkent een hele hoop in wat je schrijft." (Na enige aarzeling, langzaam en zorgvuldig formulerend:) "Tegelijk is het ook zo — en ik wil dat best erkennen — dat ik ook de zwakheden herken van anderen, in hun theologische redeneringen bij voorbeeld. Als je die zwakheden eenmaal ziet, dan kost het niet zoveel moeite om ze te ontmaskeren. Misschien is dat wel de essentie van wat ik doe. Ik denk dat dat heel provocerend kan overkomen." De zwakheden ontmaskeren in theologische redeneringen van mensen, zegt u. Aan welk soort mensen moet ik dan denken? Hebt u dan toch niet de vakbroeders, uw medetheologen op het oog? "Niet de vakbroeders, wel de ideologische groepen binnen de kerken, liever gezegd: binnen de geloofsgemeenschappen. Het ontmaskeren van die groepen kan provocerend werken, overigens zonder dat je wilt provoceren. Dat is één ding. Een ander ding dat provocerend werkt — althans, waarvan men zegt dat het provoceend werkt — is toch dat je probeert zo helder mogelijk te formuleren. Ik doe er echt m'n best op geen woorden teveel te zeggen, tegelijk geen schakel over te slaan. Dat beloont zich in zoverre dat mensen je in ieder geval lezen en er of kwaad over worden, of er blij mee zijn. Aan beide beleef ik, eerlijk gezegd, mijn plezier; zowel aan die blijdschap als aan die woede." U trekt het u niet aan? "Nee", (wegwerpend gebaar) "zoveel distantie heb ik ook wel. Een boek schrijven heeft voor mij ook wel de waarde die het vervaardigen van een schilderij heeft voor een schilder. Je zet hier nog wat aan, je doet daar nog wat bij, en dan is het klaar. Dan kom je er ook niet meer aan, zelfs niet als je vindt: dat had wat roder gekunt, dat wat geler. Maar nee, het geheel bevalt je wel en je stuurt het de wereld in." 260

Het gaat om de compositie "Precies. U vindt het juiste woord, ik niet." w blijdschap over de reacties op uw boek, de woedende incluis, verbaast me enigszins. Niet eens zozeer vanwege het aantal, maar meer nog vanwege de hoek van waaruit ze komen. Veel gelovige, maar vooruitstrevende intellectuelen, die jarenlang een sterke verwantschap met u voelden, achten zich verraden door uw standpunt inzake het spreken der kerk. "Mijn vriend Harrie Kuitert heeft een heel slecht boek geschreven ", zo heeft een van de recensenten die teneur treffend samengevat. Hoe ervaart u dat? "Ik heb heel wel beseft dat ik een zeer precaire kwestie aansneed. Daarover heb ik zelf aan het begin van mijn boek gezegd te verwachten, dat heel veel mensen mij dat kwalijk zullen nemen en zich in hun trouw aan een goede zaak gekwetst en verraden zullen voelen. Tegelijk heb ik erbij gezegd dat ik desondanks geen kans zie die kwestie over te slaan, omdat de zaak me daarvoor te belangrijk lijkt. Ik heb me daarvoor, zowel aan het begin als aan het eind van het boek, verantwoord. Gezien vanuit de christelijke traditie is de zaak die op het spel staat van zoveel waarde, dat ik dat ervoor over had. Naar mijn overtuiging zal anders blijken dat de mensen binnen afzienbare tijd met niets meer in hun handen staan, omdat zij op het verkeerde paard hebben gewed. Ik heb, bij mijn weten, bovendien niet op een manier geschreven die mensen kwetst. Sterker nog: ik nodig de lezer uit om te argumenteren — het boek telt niet voor niks bijna driehonderd bladzijden —en dat betekent, dat ik werkelijk gezocht heb naar de juiste argumenten: waar draait het om, waarom draait het daarom, en wat staat er op het spel?" (Aanhoudend telefoongerinkel onderbreekt het gesprek, en zal dat die middag nog vele malen doen. Maar Kuitert, terug aan tafel, vat de draad moeiteloos weer op.) "Die argumenten laten voor mijn gevoel nog maar één conclusie toe: het politieke spreken van de kerk voert naar de afgrond. Maar ik heb daaraan tegelijkertijd en in alle duidelijkheid toegevoegd, dat politiek en geloof onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, alleen niet zo simpel en zo soepel als sommigen graag willen."

U

U zegt het zelf al: u bent in uw boek op zoek naar argumenten. U doet nergens een beroep op 'voorwetenschappelijke noties', op onbewezen stellingen of onberedeneerde emoties. Het zit allemaal heel rationeel in elkaar. Maar hoe verklaart u dan dat, bij voor- en tegenstanders, dit boek hoofdzakelijk irrationele reacties oproept? Het lijkt er soms op, alsof men u die rationaliteit zélf kwalijk neemt. "Dat kan. Maar eigenlijk is dat een vraag van sociaal-psychologische en niet van wetenschappelijke aard." Sociale psychologie is ook een wetenschap... "Jawel. Niet van theologische aard; laat ik het dan zó zeggen. Ik denk dat die irrationaliteit in dergelijke reacties alleen maar bewijst — maar ik wil 't voorzichtig zeggen, dus dat 'bewijst' is misschien iets te sterk — , nog eens onderstreept hoezeer politiek voor talloze medechristenen alles geworden is. En als je ze daarover, ook al is het met 't kleinste vingertje, in hun zij kietelt, dan staan ze al op hun achterste benen. Het leidt tot zeer grote geprikkeldheid in het reageren, terwijl juist mensen die veel minder dicht bij het christendom, staan veel 'normaler' reageren. Neem de bespreking die Bart Tromp (partij-ideoloog van de PvdA - red.) in Het Parool aan het boek wijdde: ik geloof niet dat ik voor een boek ooit eerder zo'n mooie recensie heb gehad, terwijl Bart Tromp toch bekend staat als een 'linkse rakker'. Hij vindt het een prachtig boek, goed geschreven, en is 't er van a tot z mee eens." Maar Tromp is dan toch altijd nog een 'linkse rakker' die op VU-MAGAZINE — JULI

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen