VU Magazine 1987 - pagina 205

3e menswetenschappen hebben veel te lang onder invloed gestaan van de harde, kwantitatieve methoden, aldus prof.dr. Th. de Boer, loogleraar in de filosofie. Er is veel te weinig aandacht voor stromingen die een andere benadering in de wetenschap voorstaan.

Theo de Boer ^ ^ In het onderzoeksproject # waaraan ik werk wordt ^ door mensen uit twee verschillende filosofische stromingen een bijdrage geleverd: aanhangers van de leer der hermeneutiek, en de zogenaamde poststructuralisten. Die samenwerking is niet zo moeilijk als het misschien lijkt, want de stromingen liggen niet zo ver uiteen, en bovendien hebben wij een 'gemeenschappelijke vijand'. Wij zetten ons aftegen de eenzijdige empirisch-analytische wetenschapsopvatting, waarbij de menswetenschappen in wezen beoefend worden naar het model van de natuurwetenschappen. Psychologie en de literatuurwetenschappen kunnen veel vruchtbaarder beoefend worden wanneer je rekening houdt met de eigen aard van die onderzoeksvelden. Het gaat daarbij niet zozeer om verklaren in de oorzakelijke betekenis, maar om interpreteren. De hermeneutiek is tenslotte de leer van de interpretatie, het verklaren van teksten, en wij houden ons dus bezig met het probleem van de interpretatie. De poststructuralisten willen vooral de aandacht vestigen op de grenzen van interpretatie, die altijd gebonden is aan

feiten die niet voor interpretatie toegankelijk zijn. Je kunt die er niet volledig in verwerken en bent in feite ruggelings overgeleverd aan bepaalde gegevens. Het is volgens de aanhangers van deze stroming nuttig daar de aandacht op te vestigen, omdat het tot bescheidenheid maant. Teksten, want daar gaat bij het interpreteren tenslotte om, gaan niet alleen op in hun betekenis, maar zijn ook een materieel feit, en in die zin verbonden met machtsposities en competenties van mensen. 'Tekst' is een materieel gegeven in die zin dat het in een boek zit en dat een boek geld kost. En, wat eigenlijk nog veel belangrijker is; een boek moetje uitgegeven zien te krijgen. Je kunt nog zulke prachtige ideeën hebben; als je geen uitgever vindt krijg je die ideeën nooit bij het publiek. En toegang tot een uitgever hebben is een kwestie van macht. Dat is ook nog altijd zo waar het recht op publiceren in de grondwet verankerd ligt, zoals in Nederland. Wat willen de poststructuralisten, in navolging van de zogenaamde 'Franse postmodernistische filosofen', hier nu mee zeggen? Zij wijzen met name op de valse univer-

'Eet westerse denken is er in geslaagd zijn problemen tot wereldproblemen te maken' 28

saliteitspretenties van het wetenschappelijk denken, ook van de hermeneutiek. Het gaat huns inziens altijd om tijdelijke problemen van tijdelijke mensen. Het westerse denken is er echter in geslaagd zijn problemen tot wereldproblemen te maken.

I

k vind interpretatie zelf heel belangrijk en het feit dat men mij er op wijst dat dat zijn grenzen heeft, is voor mij geen reden ermee op te houden. De hermeneutiek

is in Nederland erg slecht bekend en er bestaan heel veel misverstanden over. De Nederlandse wetenschapsbeoefening is na de oorlog helemaal in de ban geraakt van de Amerikaanse en Engelse wetenschapsbeoefening, het neo-positivisme, vooral in de menswetenschappen. De hermeneutiek is daarbij voor een deel vergeten. Wij willen de discussie daarover op een hoger niveau brengen door het bestuderen van een aantal grondleggers van deze stro-

ming. Wat komt voor interpretatie in aanmerking en wat is de houding van de interpretator? zijn vragen die wij ons stellen. Je eigen persoon staat vaak op het spel. In de natuurwetenschappen is het subject verwisselbaar. Maar bij de leer van de interpretatie is dat niet zo. Je begint altijd met een bepaald 'voorbegrip'. Je kunt geen dingen interpreteren waar je niet enig benul van hebt. Alles watje intellectueel in huis hebt neemjedusmee. In dit onderzoek wordt samengewerkt door mensen uit verschillende disciplines en vanuit verschillende universiteiten. We hebben zelfs een buitenuniversitair lid in onze vakgroep: A. Mooij. Dat dat mogelijk is, vind ik zelf een van de positieve maatregelen vanuit 'Den Haag'. Niet alles is negatief wat daar vandaan komt. De voorwaardelijke financiering kan ook gunstige neveneffecten hebben. Helaas zorgt Den Haag er ook voor

Prof.dr.Th.de Boer (1932) is hoogleraar in de wijsgerige antropologie en haar geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Hij houdt zich in een onderzoeksproject bezig met de leer der hermeneutiek. Voorts publiceert hij in diverse dag- en weekbladen en verzorgt af en toe ook colleges in Praag. Interview: Roeleke Vunderink Foto: AVC/VU

ten lezen zonder iets over filosofie tegen te komen. Dat is in Frankrijk ondenkbaar. Het vervelende is echter dat publikaties in kranten en dergelijke niet als wetenschappelijke publikaties zijn op te voeren en dus niet meetellen in de voorwaardelijkefinanciering.Ik vind dat die ertoe leidt dat de filosofie zich op gaat sluiten

ter nodig hebben. Nee, het was andersom: eerst hadden we de computer en toen vroegen we ons af wat we ermee konden doen. De wetenschap schept die problemen zelf Men dacht helemaal niet dat we niet verder konden zonder de chips. Welnee, die dingen waren er ineens, niemand weet waar vandaan. Een bijprodukt van de ruimtevaart of

'Je kunt in Nederland de filosofie opheffen zonder dat iemand het merkt'

dat we flink van ons werk worden afgehouden. Als je het toch al druk hebt is het erg frustrerend datje bezig wordt gehouden met een zinloze tijdsbesteding. Vier jaar geleden bijvoorbeeld lanceerde de minister een plan om op een aantal universiteiten de propedeuse af te schaffen. Dat was een slecht doordacht plan, en er kwam zoveel kritiek op dat de minister het na een paar jaar weer introk. Maar vraag niet hoeveel tijd het ons heeft gekost! Ik denk soms wel eens dat ambtenaren geen benul hebben van hun eigen macht. Misschien kan men eerst wat beter nadenken voor men een plan presenteert dat na verloop van tijd weer wordt ingetrokken.

in zichzelf en nog meer een academische bezigheid wordt dan het als is. Ik heb 600 onderzoeksuren, die ik in het kader van de voorwaardelijke financiering allemaal aan mijn onderzoek moet besteden. In feite is het zo dat ik vanaf augustus daar niets aan heb gedaan omdat ik mij in allerlei actuele discussies heb gestort. Eigenlijk is dat een vorm van burgerlijke ongehoorzaamheid. Alles in de wetenschap lijkt afgemeten te worden naar het economisch rendement, investeren in kennis en kunde, het vooruitbrengen van de e kunt in Nederland de filosofie opheffen zonder economie. Vele mensen klagen daarover. Het is een algedat iemand dat merkt. mene tendens in onze cultuur De filosofie heeft zo'n kleine om alleen die wetenschappen plaats. Dat komt omdat Nederland eigenlijk geen filoso- belangrijk te vinden die een fische cultuur heeft. Die plek bijdrage leveren aan de economische groei. Aan dat dogwordt bezet door theologen. ma twijfelt nauwelijks Verder is in defilosofieeen iemand, links of rechts. Er is traditie gegroeid van zuivere academische wetenschap, ter- geen instantie die zich afvraagt waar we in hemelswijl defilosoofeeuwenlang naam mee bezig zijn. een openbarefiguuris geweest. Dat was immers de retor, die een duidelijk omschreven functie had in het openbare leven. Hij leidde et is een jacht op mensen op voor het spreken economische groei, in het openbaar: advocaten, aangejaagd door indominees. In Frankrijk is er ternationale concurrentie en nog wel een beetje zo'n filodoor wetenschappelijke ontsofische cultuur. In Le Mondekkingen. Het is niet zo dat de wordt erg veel over filoso- we bepaalde problemen hebfie geschreven. In Nederland ben en vinden dat we voor de kun je eenjaar lang vele kran- oplossing daarvan de compu-

J

H

zoiets. De chips gaan ons leven in drastische mate veranderen. Volgens de econoom Jan Pen moeten er rampen gebeuren om die ontwikkeling tegen te houden. Neem Tsjernobyl bijvoorbeeld. Daar is geen enkel nieuw feit naar voren gekomen. Voor de politieke aanvaardbaarheid van zoiets is blijkbaar eerst een ramp nodig. In Amerika worden geen nieuwe kerncentrales meer gebouwd. In Nederland zie ik de geplande kerncentrale bij Moerdijk ook niet komen. De mensen zijn er echt heel bang voor. De invasie van Amerikaanse en Engelse methoden in de wetenschap is mede de oorzaak van de enorme kloof die is ontstaan tussen theorie en praktijk. Men is aan de theorie eisen gaan stellen waarvoor de exacte wetenschappen model hebben gestaan. Als er meer nadruk komt op de interpretatie als legitieme bezigheid, dan zal de druk verminderen om het binnen de menswetenschapppen waar te maken met kwantitatieve methoden. Anders zou het geen wetenschap zijn. Als iedereen zich zou houden aan de criteria die door A.D. de Groot zijn ontwikkeld, namelijk 'voorspellen is kennen, en kennen is voorspellen', dan zouden hele delen van de universiteiten gesloten moeten worden.

9 29

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen