VU Magazine 1988 - pagina 196

oorlog geen sprake geweest. Per saldo is op de houding van de Nederlandse pers het woord 'collaboratie' van toepassing. Zeer nadrukkelijk reserveert Vos zijn oordeel niet voor een notoire collaborateurskrant als De Telegraaf. Integendeel, hij verdedigt met verve het standpunt dat De Telegraaf niet beter of slechter was dan de meeste andere kranten. Dat de krant desondanks zo'n slechte reputatie heeft gekregen, wijt Vos onder meer aan een ordinaire belangenstrijd die zich in de periode van de perszuivering heeft afgespeeld: een aantal mensen dat met de illegale

De Telegraaf was al fout in de Éérste Wereldoorlog, was de heersende opvatting. pers verbonden was, aasde op de bedrijfsinstallaties van De Telegraaf en had er dus belang bij dat De Telegraaf aan de schandpaal genageld werd.

E

en andere oorzaak is waarschijnlijk de reputatie die De Telegraaf al vóór de Tweede Wereldoorlog had. De krant was fout geweest in de Eerste Wereldoorlog, was de heersende opvatting, het was een op sensatie beluste krant en de uitgave ervan diende slechts het materiële gewin van haar eigenaar, H.M.C. ('Hak') Holdert. Holderts broer Eddy heeft na de oorlog geprobeerd aannemelijk te maken dat Hak (die in 1944 overleden was) een 'geniaal spel' had gespeeld van geven en nemen, met als doel de krant uit handen van de NSB en de Duitsers te houden. Inderdaad hebben de NSB en de bezetters herhaaldelijk een meer dan gemiddelde belangstelling voor De Telegraaf aan de dag gelegd en inderdaad heeft Holdert, hoe dan ook, kunnen voorkomen dat hij zijn krant moest verkopen. Anderzijds toonde Holdert zeker geen afkeer van de nieuwe orde. Zowel zakelijk als privé heeft hij de bezetters en de NSB gesteund. Ook de Duitse houding ten opzichte van De Telegraaf was niet ondubbelzinnig. In 1940 heette De Telegraaf nog "praktisch der niederlandische Völkische Beobachter", dat 6

wil zeggen een uitgesproken nazikrant. Een jaar later noteerde de Sicherheitsdienst echter dat "die deutsch-feindliche Haltung verschiedener leitende Personen des 'De Telegraafs'" bekend was. Het was vooral hoofdredacteur Goedemans die zich de woede van de bezetters op de hals gehaald had. Dat Goedemans het nog tot juni 1942 kon volhouden als hoofdredacteur had hij ongetwijfeld mede aan Holdert te danken. Die hield hem de hand boven het hoofd, iets wat hij zeker niet had gedaan als hij alleen was uit geweest op het behoud van zijn krant. Een belangrijke rol in de val van Goedemans speelde een artikel dat De Telegraaf later zwaar is aangerekend. Op 16 mei 1942 bood de Presse-Abteilung De Telegraaf een artikel ter pubHkatie aan, waarin nietjoden gewaarschuwd werden zich niet uit solidariteit met een jodenster te tooien. "Ieder die niet geheel van politiek inzicht verstoken is, weet dat de joden Duitschlands vijand zijn en dat de achtergrond van den oorlog een laatste afrekening van het door Duitschland geleide Europa met het jodendom is. (..) Wanneer dus een Nederlander voortgaat omgang met joden te hebben, dan is dit niet loyaal. Het wordt beschouwd als heulen met den vijand." Goedemans werd zwaar onder druk gezet. Hij stond op het punt naar Berlijn te vertrekken om zich daar de les te laten lezen. In arrenmoede ging hij akkoord met publikatie van het gewraakte artikel, maar tegelijkertijd had hij wel door dat hij zich daarmee niet zou redden. In Berlijn nam hij dan ook geen blad meer voor de mond. Naar verluid verklaarde hij "der Königin treu" te zijn.

nis van het beruchte Telegraaf-artikel over de jodenster maakte het haast begrijpelijk dat het geplaatst was, vond iemand. Anderen waren het daar hartgrondig mee oneens. Een krant die de vette kop "Londen één vlammenzee" afdrukt, terwijl "Londen opnieuw aangevallen" toch ook had gekund, is fout. Als verzachtende omstandigheden voor de collaboratie waartoe de meeste journalisten zich hebben laten verleiden, voerde Vos het feit aan dat zij noch van de zuil waartoe zij behoorden, noch van hun beroepsorganisatie, noch van de lezers waarschuwingssignalen gekregen hebben. De lezers zijn hun krant over het geheel genomen trouw gebleven. Het is onwaarschijnlijk, volgens Vos, dat zij alles geloofden wat hun krant meldde - daarvoor was het verschil tussen wat de lezers meemaakten en wat zij in de krant lazen te groot. Desondanks konden zij de krant niet missen, al was het alleen maar vanwege de informatie over distributiebonnen of omdat de krant als brandstof diende. Massale opzeggingen hebben zich nauwelijks voorgedaan. De Volkskrant is één van de weinige kranten die daaraan ten onder zijn gegaan. Toen de krant gelijkgeschakeld dreigde te worden, nam eerst de redactie ontslag, vervolgens daalde het aantal abonnementen binnen een maand van 28.525 naar 6280 en ten slotte werd de uitgave van de krant gestaakt. Bij andere kranten deed zich soms iets dergelijks voor, met het verschil dat daar de abonnees na verloop van tijd weer terugkeerden. Ook als de abonnees massaal wegliepen, was het niet altijd duidelijk welk motief daaraan ten grondslag lag. Toen de Een maand later werd Goedemans sociaal-democratische krant Het van zijn fucntie ontheven. Zijn ver- Volk onder NSB-curatele kwam, vanger, Fraenkel, probeerde zijn be- zegden tienduizenden abonnees op, leid echter voort te zetten.Tot het maar daaronder warer er niet weinig eind van de oorlog heeft De Tele- die dat slechts deden uit angst dat graaf zich, al schipperend, proberen de bezetter hun naam in de abonnete redden - net als de meeste andere mentenadministratie zou aantreffen. Journalisten waren blijkbaar niet de kranten. enige "lamzakken, schipperaars, veros' oordeel is duidelijk, maar kwanselaars".D hij rekent het de journalisten van toen niet al te zwaar René Vos: Niet voor publicatie; de legale aan. Ook sommige aanwezigen bij Nederlandse pers tijdens de Duitse bezetting. Sijthof, Amsterdam. de forumdiscussie over Vos' boek waren mild gestemd. De geschiede- Hanne Obbink is freelance journalist.

V

VU-MAGAZINE—MEI 1988

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen