VU Magazine 1988 - pagina 383

De gevel van het oude stadhuis van 's Hertogenbosch bevat restanten van een vreemd monument. Links van de entree is een vredesduif gebeiteld en de woorden: 'Laus Deo Semper'. De aanleiding om Gode te loven blijft duister. Dat op de lege steen eronder een gedachte moet hebben gestaan, doet een nog leesbare slotregel vermoeden boven de deur naar het souterrain: 'Pax optima rerum!'. 'De vrede is het hoogste goed van de mensheid.' Het gemeentearchief bevat de oplossing. We hebben hier te maken met het overblijfsel van een monument dat vijftig jaar geleden bedoeld was om de gevoelens van dankbaarheid vast te leggen voor wat later een van de meest traumatische ervaringen zou worden in het voorspel tot de tweede wereldoorlog: het beruchte akkoord van München van 29 september 1938. Op de plaats van de thans woordeloze steen heeft gestaan: Ter dankbare herinnering aan het grootsche vredeswerk van Neville Chamberlain September 1938 Twaalf dagen na 'München' besloot de gemeenteraad tot deze inscriptie. "Ter onuitwisbare herinnering", sprak burgemeester mr. F.J. van Lanschot bij die gelegenheid, "aan het vredeswerk van Neville Chamberlain, den grooten staatsman, die Europa voor den ondergang heeft behoed". "Groningen zond koek," aldus de burgemeester, "Barneveld eieren, ontelbare bloemen en geschenken werden den Prime Minister gezonden, straten, pleinen werden naar hem genoemd. Ik ben van mening dat wij ook iets kunnen doen om dien groten staatsman te eren en de herinnering aan de spanning en de vrees voor een schijnbaar niet meer te keren onheil, die wij doorleefden, aan de vergetelheid te ontrukken en voor het nageslacht te bewaren..."

C

hamberlain was zeer dankbaar voor deze 'steun', blijkt uit een persoonlijke bedankbrief van de Britse premier op 10 november 1938. Hij stond meteen ai bloot aan felle kritiek uit de Labour-oppositie en van Winston Churchill, maar in Nederland viel de Brabantse hoofdstad met het huldeblijk nauwelijks uit de toon. Overal in het 'neutrale' Nederland waren er burgers, die spontaan vlagden. En overjubeld werden de onstelden daarover in linkse kringen en een enkeling van rechts, zoals H. Algra, die het een bewijs van wansmaak en kortzichtig egoi'sme achtte, als men na zulk een oplossing de vlaggen uitstak. (Friesch Dagblad, 3 okt. 1938) 'München' werd direct al een metafoor. Het stond - althans in West-Europa - aanvankelijk voor vredesgezindheid: "Niet vechten, maar onderhandelen". En een onopvallend en weinig tot de verbeelding sprekend Brits politicus werd in enkele VU-MAGAZINE~OKTOBER 1988

dagen tijds opgehemeld tot een van de grootste staatslieden aller tijden. De aanvankelijk positieve betekenis van München is naderhand radicaal omgeslagen, maar een metafoor is het gebleven. Om 'München' is Chamberlain naderhand even heftig verguisd als eerder bejubeld, hoewel later nauwelijks feiten bekend zijn geworden, die al niet in 1938 in de kranten stonden. Het enige nieuwe feit nadien was dat de bejubelaars van Chamberlain zelf slachtoffer van de nazi's waren geworden. Veelzeggend is het moment waarop de huldigingssteen onopvallend uit de gevel van het Bossche stadhuis werd verwijderd; dat was kort nadat Duitse troepen ook 's Hertogenbosch waren binnengerukt.

E

r waren er in 1938, die het monument meteen al een misgreep achten. Ongeveer tegelijk met Chamberlains bedankbriefje ontving burgemeester Van Lanschot een anoniem schrijven van een Amsterdamse katholiek, die in De Tijd van 23 november een foto van de zojuist gereedgekomen gedenksteen had aangetroffen. "In dit bijzondere geval was het lederen historicus reeds aanstond duidelijk, dat Chamberlain en Daladiers Septemberdaden niet anders kunnen worden gekenmerkt dan als het summum van lafheid en verraad, zooals de wereldgeschiedenis nauwelijks een tweede weet aan te wijzen. Dit wat de moreele zijde van de zaak aangaat. Materialiter valt op te merken, dat de menschonteerende Jodenpogroms en de overweldiging van honderdduizenden goede Tsjechische democraten het directe gevolg zijn van Chamberlains verraad." "Kennisgenomen. Arme heethoofd", schreef burgemeester Van Lanschot in de marge. Na de tweede wereldoorlog werd gesproken over 'de les van München'. Wat daaronder moest worden verstaan, liet zich volgens de historicus Arno J. Mayer in 1967 ongeveer als volgt omschrijven: "Wees standvastig, weiger te onderhandelen, bewapen en voorkom oorlog". Chamberlains politiek zou dus een onstandvastige, toegeeflijke en pacifistische zijn geweest, werd na de oorlog een veelgehoord verhaal. En bij elk wapengekletter zijn er sindsdien politici, die waarschuwen voor een tweede 'München', Zo hanteerde bijvoorbeeld de Amerikaanse regering-Johnson de München-analogie ter rechtvaardiging van het Amerikaanse militaire optreden in Vietnam. Ook door historici is daarop In de Vietnam-oorlog van meetaf kritiek geuit. München-1938 was heel wat anders, werd betoogd. Zo werd er onder andere op gewezen dat de Verenigde Staten, in onderscheid met Engeland en Frankrijk in 1938, een enorme militaire overmacht bezaten. Dit soort geluiden versterkte nog eens het beeld achteraf van een militair zwak westen in 1938. 17

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen