VU Magazine 1988 - pagina 343

'Het heelal is noch geschapen, noch zal het vernietigd worden. Het IS er gewoon.' Een imaginaire waarnemer buiten liet heelal, zou in principe sterrenstelsels naar zich toe- en van zich af zien bewegen. Bij de eerste zou de kleur naar blauw, bij de tweede naar rood verschuiven. Feit is dat binnen het heelal slechts roodverschuivingen zijn waar te nemen. Alle sterrenstelsels verwijderen zich dus van elkaar; een sterke aanwijzing dat het heelal uitdijt.

bracht Hawking tot zijn stelling dat zwarte gaten als stralingsbron fungeren, en wel op de eerder omschreven wijze. De 'wet van behoud van energie', volgens welke de totale hoeveelheid energie in het heelal altijd dezelfde zal blijven, houdt in dat de energie die nodig is voor het spontaan ontstaan van dergelijke deeltjes, ergens vandaan zal moeten komen. En het kan haast niet anders dan dat het krachtenveld van het bewuste zwarte gat die energie zal moeten leveren. Omdat, zoals gezegd, een bepaald aantal deeltjes aan de aantrekkingskracht van het zwarte gat weet te ontsnappen, en de wet van behoud van energie zich ook in dit opzicht doet gelden, is de eindconclusie dat het zwarte gat ook het eeuwige leven niet heeft. Per saldo verliest het voortdurend energie - die wij in de vorm van röntgenstraling opvangen - en geleidelijk zal het zwarte gat geheel verdampen. Dat de quantummechanische wetten, net als bij zwarte gaten, ook tijdens de oerknal van toepassing moeten zijn geweest, leidt tot nog een andere conclusie. Aanname van deze stelling houdt namelijk in dat de veelgestelde vraag naar wat zich vóór de oerknal afspeelde, volstrekt overbodig en zinloos is geworden. Het is in dat geval

20

waarschijnlijk een toevallige, quantummechanisch bepaalde gebeurtenis geweest. Een opzienbarend, voor velen wellicht zelfs schokkend idee. I oewel een oerknal als verklaring voor het I ontstaan van het heelal, al veel langer I I waarschijnlijk werd geacht, waren tal van natuurkundigen er eigenlijk niet gelukkig mee. Een oerknal had in hun ogen net iets te veel weg van een bewust verrichte scheppingsdaad van een of ander opperwezen. En daar wilden de meeste, rationalistisch ingestelde natuurkundigen toch liever niet aan. Ondanks verwoede pogingen om het idee van een eeuwig, oneindig en stabiel heelal staande te houden, konden ook zij toch niet om de feiten heen. Zoals de ontdekking dat een herhaalde bestudering van andere sterrenstelsels een 'roodverschuiving' aan het licht brengt, die uitwijst dat nagenoeg alle stelsels zich van onze melkweg af bewegen; het zogenoemde Dopplereffect. Het vormt een aanwijzing dat het heelal bij voortduring bezig is uit te dijen, al weet men nog niet met zekerheid of dit proces zich tot in het oneindige zal blijven voortzetten, dan wel dat het heelal op zeker moment weer zal gaan inkrimpen, met een VU-MAGAZINE—SEPTEMBER 1988

'eindkrak' als apotheose. Terugrekenend in de tijd betekent deze uitdijing dat het heelal en alle materie daarin, te eniger tijd gecomprimeerd moet zijn geweest in een kluit van zeer geringe omvang, uiterst heet en compact. De oerknal heeft de rol gespeeld van 'gangmaker' bij het 15 miljard jaar geleden begonnen uitdijingsproces. In overeenstemming met het oerknalprincipe is bovendien de in 1965 bij toeval ontdekte microgolfstraling. Het bestaan van deze constante achtergrondstraling, die vanuit alle hoeken van het universum in gelijke mate op ons toekomt, werd al in 1930 voorspeld door een Amerikaanse fysicus van Russische origine, George Ganow. De verklaring had hij er meteen bijgeleverd: deze achtergrondstraling zou de rechtstreekse nagalm zijn van de Big Bang en een restant dus van de hitte die de oerknal teweegbracht, Zichtbaar gemaakt zou deze microgolfstraling zoveel licht veroorzaken, dat er op aarde geen verschil meer zou zijn tussen dag en nacht. De energie ervan is namelijk gelijk aan dat van het gezamenlijke licht van alle sterren. Inmiddels is het idee van een oerknal wel door iedereen geaccepteerd. Maar het gegeven dat het universum een begin moet hebben gehad, heeft de immer weerkerende vraag opgeroepen VU-MAGAZINE—SEPTEMBER 1988

hoe het heelal zal eindigen. Maar meer nog heeft het de belangstelling gewekt naar wat er vóór de oerknal geweest zou kunnen zijn. Een vraag die door fysici als Hawking als feitelijk zinloos buiten de orde is geplaatst. En dat alleen al vanwege de in ruime kring aanvaarde gedachte dat tijdens de oerknal, evenals tijdens een eventueel te verwachten eindkrak, de natuurwetten alle geldigheid zullen hebben verloren. We hebben op beide momenten te maken met een singulafiteit: een punt waarop de kromming van ruimte-tijd oneindig wordt. En die omstandigheid veroordeelt elke poging tot voorspellen bij voorbaat als volkomen speculatief.

S

tephen Hawking is door de jaren heen een vurig pleitbezorger geweest van de oerknaltheorie; van een 'heelal-begrip' dus, waarin van een in principe afgebakend en beschrijfbaar begin en einde sprake is. Het opmerkelijke is evenwel, dat uitgerekend Hawking, op zoek naar die ene Grote Universele Theorie, zich inmiddels is gaan afvragen in hoeverre dat begin en dat eind wel zo absoluut en noodzakelijk zijn. Van die, gezien het voorgaande, verwarring zaaiende gedachte doet hij uitgebreid verslag in 'Het heelal'. 21

De 'paardekop': in de sterrennevels lijkt duidelijk zichtbaar de kop van een paard uitgespaard. Van sterrenstelsel NGC 5236 is de spiraalvorm duidelijk zichtbaar.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen