VU Magazine 1988 - pagina 127

grondwet is binnengehaald. En dus om het wegwerken van Thorbecke, "de oude dondergod Thor", die "het vaderland beroert" en "de vorstentroon omver wil rukken". In hun ogen is hij een parvenu, "wien de wierook van het gezag naar het hoofd is geslagen". En zo meldt The Times, 'voorgelicht' door bepaalde kringen in Nederland, dat vooral Thorbecke alles met Rome heeft bekokstoofd. De liberale staatsman kan niet veel meer doen dan uit protest de Nederlandse gezant bij het Vaticaan naar huis roepen. Het maakt weinig indruk. Zijn eigen hoofd wordt al geëist. "Protestanten, weest nu wakker, want gedenkt een Jan de Bakker!" Heftig gaan kranten en dominees tekeer. Predikanten preken over de Antichrist en bedoelen de paus, over de hoere Babylons en bedoelen de rooms-katholieke kerk. "Wilt gij liever wachten, totdat gij de schavotten zult zien oprichten en de brandstapels U zien tegenflikkeren?" schalt het in één van de 200 brochures die met tienduizenden over de toonbank gaan. De bisschoppen, zo houdt men elkaar voor, zullen weldra worden gevolgd door woeste inquisiteurs, "om het lied des Lams in edel chris-

Thorbecke noemt de koning steevast 'het individu dat de <:roon draagt.' tenbloed te smoren". Want het zal wel niet bij bisschoppen blijven. Ons land zal in korte tijd weer geheel onder het roomse juk zijn teruggebracht.

P

lots schijnt ook over de jongste geschiedenis nieuw licht. Dat de Belgen zich in de jaren dertig uit het Nederlandse Rijk losscheurden, moet een roomse samenzwering zijn geweest. En op die "listige, snode, hatelijke" weg zijn Neerlands roomsen voortgegaan. Ze zijn "de Belgen in ons midden". En die ene cholera-uitbarsting, zat daar niet het "ondier" van de Jezuïet achter, die kwistig ziektekiemen zaaide als hij z'n zin niet kreeg? De papenangst zit er goed in. In 1850 heette het bij protestanten nog lankmoedig: "Wij reikten hun opnieuw

36

en welmenend de broederband. Wij stapten af aan hunnen logementen, kochten in hunne winkels, gaven aan hunne ambachtslieden werk, droegen volgaarne het onze bij opdat zij uit 's lands schatkist subsidiën mochten krijgen tot het bouwen van kerken, spijsden hunne hongerigen en kleedden hunne naakten". De roomsen maakten er echter misbruik van, aldus een dominee uit Delfshaven. Ze wiegden ons "onder de sirenenzang der verdraagzaamheid in slaap". In protestants gebied "kweelde" Rome "een lied, op een zo liefelijk mogelijke wijs", maar vertrapte elders mensenrechten en plaste "in onschuldig bloed". Met die protestantse goedgeefsheid is het afgelopen. Hervormde bazen ontslaan roomse arbeiders en dienstboden. Katholieke winkeliers verliezen klandizie door een boycot. Het Algemeen Handelsblad moet een sussend commentaar bekopen met de helft van zijn abonnees. Bekende katholieken worden zo bedreigd dat ze hun gezin laten onderduiken, zoals J.A. Alberdingk Thijm. Die heeft de zaak lang bepleit. Velen doen de Tachtigjarige Oorlog en hun voorouders nog eens heldhaftig, maar toch wat dunnetjes, over. Zingend gaat het over straat:

wet buiten werking te stellen? Dat gerucht gaat in ieder geval en velen hopen dat het waar is. Maar het is niet waar. Willem weigert zelfs, op last van Thorbecke, het smeekschriftcomitée met zijn 200.000 handtekeningen te ontvangen.

A

nderzijds legt de koning ook een advies van het kabinet opzij. Dat wil hem laten verklaren dat invoering van bisschoppelijk bestuur "geene goedkeuring of erkenning van Uwe Majesteit behoeft", dat "Uwe Majesteit waakt en zal waken, dat door die invoering niemands rechten worden gekrenkt", dat dus "bij wederzijdsche eerbiediging van ieders godsdienstige overtuiging, geen grond tot bekommering bestaat". In plaats daarvan gaat Willem III op 15 april, in Amsterdam, toch een beetje door de koninklijke knieën. Hij zal er - nu wél - ruim 50.000 handtekeningen aannemen, opbrengst van een actie in de hoofdstad. Kort voor de aanbieding in het Paleis op de Dam blijkt daar nog een Jezuïetenbeeld te staan. Dat wordt snel even "naar een museum gebragt." Met lichte toegenegenheid hoort de koning hoe dominee-dichter Bernard ter Haar hem smeekt de installering van "het Roomse hof' te stuiten. O Willem Drie, o Geuzenkoning! Willem geeft niet het voorgefluisterGedenk uw afkomst en Uw plaats Ontwaak en toon U in Uw woning, de proza van Thorbecke ten beste, trots de schreeuwers, weer de baas. maar antwoordt uit eigen koker: 't Woedend Torgebrom, maal er niet "Mijne regeering leverde menige treurige oogenblikken op, maar ik om! vond steeds opwekking en bemoediMaar het Geuzenlied, versmaad dat ging in de hartelijke, ik zou haast niet zeggen kinderlijke liefde van mijn Och helpt ons, help ons in 't verdriet! volk, en deze dag. Mijne Heerne, In Amsterdam zijn papieren heeft den band tusschen het Huis van bisschoppen aan een touwtje te Oranje en het Vaderland nog hechter koop, een cent de bisschop, "en óp- vastgesnoerd en dierbaarder aan hangen kan ook!" De antirevolutio- mijn hart gemaakt." nairen verklaren, op plechtiger toon: Thorbecke, woedend, stelt de vorst "De Roomse Kerk als georganiseerd voor de keus: óf Willem III legt een lichaam is de verklaarde vijandin van verklaring af dat hij zich onomwonden achter de regering stelt, óf hij, de waarachtige God". Ook aan Thorbeckes adres worden Thorbecke, stapt op met heel zijn kabedreigingen geuit. Allerwegen roept binet. Een presentje voor koning men de koning op de liberaal opzij te Willem. Dat z'n vrouw Sophie de lizetten als deze "Neerlands doodvon- beraal bewondert ("Hij bewaart m'n nis ondertekent". Het comitée van man voor gekkigheden"), bracht eerhet Utrechts volkspetitonnement der al een huwelijkscrisis in Huize denkt de koning aan z'n zijde te heb- Oranje. De afkeer is overigens ben, gezien diens moeite met libera- wederzijds. Thorbecke noemt de kolen. Maar gaat de vorst een staats- ning steevast "het individu dat de greep plegen, om kabinet en grond- kroon draagt." Willem kiest dan ook VU-MAGAZINE—MAART 1988

zonder omhaal voor de val van de stijve intellectueel en dienst kabinet. Thorbecke buigt het hoofd. Op 19 april gaat hij heen. Dat een kamermeerderheid hem steunt, ondanks felle aprildebatten, telt in die prille dagen van de democratie nog niet zo zwaar.

N

a een dag of wat trad het kabinet-Van Hall aan, in recordtijd gevormd. In feite hield Willem III het achter de couHssen al gereed, 't Was alles op het randje van de grondwet. Verkiezingen die volgden, bevestigden dat de aanhang van de Aprilbeweging groot was. De liberalen beten in het zand. Antirevolutionair Groen van Prinsterer mocht zich verheugen in zes zetels; een verdubbeling. Een argument van Groen was dat de rooms-katholieke kerk door het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie in wezen méér vrijheid had verkregen dan de Hervormde bezat. Die was in 1816 immers weer hechter aan de leiband van de staat gesnoerd, en kon niets zonder vorst en minister. Toen VU-MAGAZINE—MAART 1988

kon niets meer aan voldongen feiten veranderen: dat Pius zijn bisschoppen mocht sturen, stond vast. Hoe had men dat nog willen terugdraaien? Eind april namen Romes geestelijken hun zetels ongestoord in. Achteraf lijkt de aprilstrijd toch meer politiek dan godsdienstig gemotiveerd te zijn geweest: een laatste verzet tegen nieuwe, moderne vormen van staatsbestel en democratie. Maar daarvan plukten de demonstranten zelf ook de zegeningen. Het Volkspetitionnement was daar een voorbeeld van. Waar godsdienst werkelijk drijfveer was, bleek het vooral de toon, door paus Pius en de zijnen aangeslagen, die, gespeend van iedere fijngevoeligheid en historisch inzicht, tal

de Afgescheidenen zich in 1834 om van protestanten in de gordijnen die reden van de hervormde kerk joeg. hadden losgemaakt, waren ze ver- Het wantrouwen tussen rooms-kavolgd en opgejaagd. Was dat niet tholieken en protestanten was vanaf meten met twee maten? dat moment echter niet langer weg te De Aprilbeweging maakte heel wat denken. Beide kampen verstarden in los. Maar de verheerlijking van de hun angst, verschansten zich in eigen Aprilbeweging, gretig door latere ge- organisaties, trokken zich terug, neraties antirevolutionairen bedre- schermden zich af. De verzuilde ven, doet overtrokken aan. Want samenleving uit latere decennia vindt veel diepte bezat ze al met al niet. in de Aprilbeweging een eerste, zij Even snel als de gevoelens kwamen het nog aarzelende aanzet. Bernard bovendrijven, verdwenen ze ook ter Haar getuigde bij de aanbieding weer onder de golven. Men besefte van het petitionnement wat dat bewel dat wie de roomsen knevelde, treft van een heldere blik, toen hij met moeilijk te vatten redeneringen voorspelde dat Nederland "een tijden wetten, ook de eigen vrijheid be- perk van heilloze tweespalt" tegetwistbaar maakte. Dus ging zelfs moet ging. D Groen niet verder dan een pleidooi voor uitstel. Ook het nieuwe kabinet Frits Stoffels studeert theologie en is freelance journalist

37

Nadat de storm van de Aprilbeweging wat geluwd is, brengt Willem III in september van hetzelfde jaar een bezoek aan 'het hol van de leeuw', het nieuwe aartsbisschoppelijke onderkomen in Utrecht. Op dit schilderij van N. Pieneman, wordt de ko* ning (rechts vooraan) toegesproken door prof. G.J. Mulder. Thorbecke: 'Hij bewaart m'n man voor gekkigheden.' Het revolutiejaar 1848 leidde in Europa tot liberale hervormingen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen