VU Magazine 1988 - pagina 82

toestellen waarmee je bliksem kon nabootsen, of elektriciteit opwekken. Bij John Cuthbertson in Amsterdam bestelde je bij voorbeeld een standaardset voor tachtig gulden. Dan was je helemaal 'bij'. Een andere bezigheid van de genootschapjes was de aanleg van een rariteitenkabinet. Daarin stapelde men allerlei wonderlijke zaken uit de natuur ordeloos opeen. Wie geld had en de burgerij had dat - bouwde een verzameling op van al wat los en vast zat in de natuur: gekke schedels, vogels op sterk water, merkwaardige gesteenten. Om de bezoeker naden-

hoogleraarsbenoeming werd Van Marum op grove wijze gepasseerd. Hij was dermate gekwetst dat hij de botanie, en ook de Groningse hoofdstad de rug toekeerde. Wat nu? Van Marum gokte op Haarlem. Daar was wel geen universiteit, maar, aldus Van Marum, "onder de bewoners van Haarlem" heerste "ene meer algemene smaak voor wetenschappen." Inderdaad had de natuurkunde- en genootschapsrage de bewoners hier nog krachtiger dan elders aangegrepen. Je had het Collegium Physicum Harlemense, dat te vuur en te zwaard de wichelroede bestreed, het Natuurkundig College, dat met de beroemde Van Musschenbroek samenwerkte, de club Liefde tot Wetenschappen, die een elektroschok-therapie ontwikkelde, en Oefening tot Wetenschappen, die proeven met de populaire elektriseermachine nam.

gentiende eeuw volop zou ontvouwen, was Van Marum zijn tijd vooruit.

I

n 1783 deed hij mee aan de prijsvraag: "Welke is de aart van de verschillende schadelijke en verstikkende Uitdampingen van Moerassen, Modderpoelen, Secreten, Riolen, Gast- of Zieken- en Gevangenhuizen. Mijnen, Putten, Graven, Wijn- en Bierkelders, doove Kooien etc." Van Marums oplossing kwam neer op een heuse airconditioning. Daarmee kon men "in vergaderings zaaien of vertrekken, waar in veel meenschen zamen komen, zich bevryden () van de lucht, die door de ademhaaling en door het branden van kaarzen of lampen bedorven is, waarvan de inademing zo veele ongesteldheden en kwyning te weeg brengt." Van Marum bewees zijn vinding door het Teylerslab met Je had er ook de Hollandsche Maat- rook en smeulend hout te vullen. In kend te stemmen over Gods schep- schappij van Wetenschappen, die tot drie minuten was de lucht weer vers. ping, voorzag men de naturalia van ver in het buitenland faam genoot. In 1793 vond Van Marum een zuurbijschriften als 'Gedenk te sterven. Van Marum werd meteen lid, en gaf stofapparaat uit, ter redding van De mens is als een zeepbel' en 'Stof de leergierige Haarlemmers natuur- drenkelingen, nadat hij al had aankundecollege. Daarenboven mocht getoond dat zuurstofgebrek, en niet en schaduw zijn wij.' Jan en alleman deden aan het ge- hij het vermaarde Naturahën-Kabi- iets anders, de verstikking van vernootschapswezen mee: de timmer- net van de Maatschappij beheren. dronkenen teweegbracht. Ook voor man, de schoenmaker, de wijnverko- Dat bestond uit schelpen, opgezette de armen had Van Marum iets in per, de makelaar, de borstelmaker, vogels, vissen, een kat met drie licha- petto: de eerste echte snelkookpan. de dominee, de dokter, de fabrikant. men en omvangrijke dierenverzame- Zoiets bestond al en heette naar de Iets van die sfeer proefje in de Histo- lingen uit de Oost, en werd tot de uitvinder Papiniaanse Pot. Je kon rie van den Heer Willem Leevend van komst van Van Marum door een au- daarmee snel en goedkoop soep voor de dames Wolff en Deken, uit 1784: todidactische tuinman beheerd. massa's armen koken. Doch de pan "Hy praat veel", heet het daar over Onder Van Marum kreeg het een we- zat zo in elkaar dat "gevaar van uitzo'n maniak, "en altoos over hoorns tenschappelijker opzet. In Haarlem barsting" bestond, "die door de geen doubletschelpen; van zyne Natu- huisde ook Teylers Stichting, van weldige kracht van den beslotenen en ralia; en hy heeft my verteld, dat hy Pieter Teyler. Kort na oprichting hier door verdikten damp ligtelijk die allen in Engelsche glazen met werd Van Marum lid. Ook hier veroorzaakt zoude kunnen worden." brandewyn in reien geschikt be- mocht hij een naturaliën-kabinet op- Van Marum ontwierp een - veel growaart, en op geen twintig ducaten zetten en beheren. Dat groeide uit tot tere - pan met ventiel, en introduziet, als hy iets, dat vreemd is, kan de mooiste natuurkundige verzame- ceerde zodoende de veilige snelkookopkoopen". De man is ook "verre in ling van het land, zo niet van West- pan. Nog was Van Marums vindingde Mechanica": hij heeft een toestel Europa. Zo werd hij de grondlegger rijkheid niet geblust. In 1794 kwam uitgevonden waarmee je je kunt poe- van Teylers Museum. Met de aan- zijn ontwerp van een draagbare deren (toen mode) zonder poeder op gekochte toestellen gaf Van Marum brandspuit. Daarvoor had je maar je kledij te krijgen. Ook legde hij een demonstraties in een goedgevulde twee man en drie emmers water nodig. Voor zestig gulden kwam zijn Haarlemse kerk. vlinder op de snijtafel. vinding in de handel, nadat hij haar Eigenlijk had Van Marum zich in eerst had gedemonstreerd door een egen die achtergrond kwam Haarlem als arts gevestigd. Deze daartoe gebouwde hut aan de vlamiemand als Martinus van Ma- praktijk bleef echter zonder succes. men prijs te geven, en zelf met doodsrum omhoog, een Delftenaar, Aan het ziekbed van zijn boezem- verachting door de vuurhaard heen geboren in 1750. Van Marum stu- vriend moest hij machteloos toezien en weer te springen. deerde in Groningen briljant af met hoe de patiënt onder zijn handen Maar Van Marums grootste succes een plantkundige studie, in 1773. stierf. Wel bleef hij zijn leven lang op werd toch zijn 'ongemeen groote Twee weken later haalde Van Ma- medische toepassingen van natuur- Electrizeer-Machine'. Al eerder had rum nog een tweede graad: in de me- kundige vindingen gericht. Met dat de geleerde een elektriseermachine dicijnen. Een glansrijke loopbaan wetenschappelijk 'nutsdenken', dat gebouwd. Die had met een knal tot kon van start gaan. Maar bij een zich pas in het tweede deel van de ne-

In Teylers Museum, daar stond het monster, flitste, flikkerde en knetterde het.

T 36

VU-MAGAZINE—FEBRUARI 1988

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen